Server : Apache System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64 User : hednacluml ( 122243) PHP Version : 8.3.9 Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl Directory : /home/hednacluml/encyclo/articles/t/h/é/ |
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" /> <!-- headlinks removed --> <link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/> <title>Théorie de Kummer - Wikipédia</title> <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style> <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" /> <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script> <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]--> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script> <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css"; @import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css"; @import "../../../../raw/gen.css"; /*]]>*/</style> </head> <body class="ns-0"> <div id="globalWrapper"> <div id="column-content"> <div id="content"> <a name="top" id="contentTop"></a> <h1 class="firstHeading">Théorie de Kummer</h1> <div id="bodyContent"> <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3> <div id="contentSub"></div> <!-- start content --> <div class="plainlinks bandeau-niveau-ebauche bandeau"> <table style="background-color:transparent"> <tr> <td class="bandeau-icone"> <div style="text-align:center;white-space:nowrap"><a href="../../../../articles/e/v/a/Image%7EEvariste_galois.jpg_d216.html" class="image" title="Evariste galois.jpg"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/5/53/Evariste_galois.jpg/27px-Evariste_galois.jpg" width="27" height="35" border="0" /></a></div> </td> <td> <div class="bandeau-titre"><strong>Cet article est une <a href="../../../../articles/%C3%A9/b/a/Aide%7E%C3%89bauche_a94d.html" title="Aide:Ébauche">ébauche</a> concernant l'<a href="../../../../articles/a/l/g/Alg%C3%A8bre.html" title="Algèbre">algèbre</a>.</strong></div> <div class="bandeau-texte">Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant. <b>(<a href="../../../../articles/c/o/m/Aide%7EComment_modifier_une_page_32be.html" title="Aide:Comment modifier une page">Comment ?</a>)</b>.</div> </td> </tr> </table> </div> <p>En <a href="../../../../articles/m/a/t/Math%C3%A9matiques.html" title="Mathématiques">mathématiques</a>, la théorie de Kummer, ainsi désignée suivant le nom du mathématicien allemand du <span class="romain" title="Nombre 19 écrit en chiffres romains" style="text-transform:uppercase">XIX</span> siècle <a href="../../../../articles/e/r/n/Ernst_Kummer_2663.html" title="Ernst Kummer">Ernst Kummer</a>, suite à ses travaux sur le <a href="../../../../articles/d/e/r/Dernier_th%C3%A9or%C3%A8me_de_Fermat_c288.html" title="Dernier théorème de Fermat">dernier théorème de Fermat</a>, donne une description de certaines <a href="../../../../articles/e/x/t/Extension_de_corps.html" title="Extension de corps">extensions d'un corps</a> contenant suffisamment de <a href="../../../../articles/r/a/c/Racine_de_l%27unit%C3%A9.html" title="Racine de l'unité">racines de l'unité</a>.</p> <table id="toc" class="toc" summary="Sommaire"> <tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Sommaire</h2> </div> <ul> <li class="toclevel-1"><a href="#Extension_de_Kummer"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Extension de Kummer</span></a></li> <li class="toclevel-1"><a href="#Th.C3.A9orie_de_Kummer"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Théorie de Kummer</span></a></li> <li class="toclevel-1"><a href="#Voir_aussi"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Voir aussi</span></a></li> <li class="toclevel-1"><a href="#R.C3.A9f.C3.A9rence"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Référence</span></a></li> </ul> </td> </tr> </table> <script type="text/javascript"> //<![CDATA[ if (window.showTocToggle) { var tocShowText = "afficher"; var tocHideText = "masquer"; showTocToggle(); } //]]> </script> <p><a name="Extension_de_Kummer" id="Extension_de_Kummer"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9orie_de_Kummer_f511.html" title="Modifier la section : Extension de Kummer">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Extension de Kummer</span></h2> <p>Soit un corps commutatif <i>K</i> contenant les racines <i>n</i>-èmes de l'unité, pour <i>n</i> un nombre entier <a href="../../../../articles/n/o/m/Nombres_premiers_entre_eux.html" title="Nombres premiers entre eux">premier</a> à la <a href="../../../../articles/c/a/r/Caract%C3%A9ristique_d%27un_anneau.html" title="Caractéristique d'un anneau">caractéristique</a> de <i>K</i> si elle est positive. Une extension <i>L/K</i> est de Kummer si le corps <i>L</i> est <i>K</i>-engendré par une racine d'un polynôme <i>X<sup>n</sup>-a</i> à coefficients dans <i>K</i>.</p> <p>Par exemple, en caractéristique différente de <i>2</i>, l'expression des racines des <a href="../../../../articles/t/r/i/Trin%C3%B4me_du_second_degr%C3%A9.html" class="mw-redirect" title="Trinôme du second degré">trinômes du second degré</a> montre que toute <a href="../../../../articles/e/x/t/Extension_quadratique.html" title="Extension quadratique">extension quadratique</a> est une extension de Kummer. En revanche, en caractéristique <i>2</i>, il n'y a pas d'extension de Kummer de degré <i>2</i>.</p> <p>Si le corps <i>K</i> ne contient aucune racine <i>m</i>-ème de <i>a</i>, pour <i>m>1</i> divisant <i>n</i>, l'extension de Kummer de <i>K</i> donnée par les racines du polynôme <i>X<sup>n</sup>-a</i> est une <a href="../../../../articles/e/x/t/Extension_galoisienne.html" class="mw-redirect" title="Extension galoisienne">extension galoisienne</a>, de groupe de Galois cyclique d'ordre <i>n</i>, dont un générateur <span class="texhtml">σ</span> est défini par son action sur une racine <i>n</i>-ème de <i>a</i> :</p> <dl> <dd><img class="tex" alt="\sigma\sqrt[n]{a}=\zeta_n\sqrt[n]{a}," src="../../../../math/3/1/2/31249d14d8b57cf35835ac7c8aa0fe4c.png" /></dd> </dl> <p>où <span class="texhtml">ζ<sub><i>n</i></sub></span> désigne une racine primitive <i>n</i>-ème de l'unité. Sans hypothèse sur les racines de <i>a</i> dans <i>K</i>, l'extension est cyclique d'ordre divisant <i>n</i>.</p> <p>Plus généralement, on parle d'extension de Kummer pour un compositum d'un nombre fini d'extensions de Kummer élémentaires telles que décites ci-dessus, c'est-à-dire obtenues en adjoignant les racines <i>n</i>-èmes de l'unité d'un nombre fini d'éléments <i>a<sub>i</sub></i> du corps <i>K</i>. Un telle extension est à nouveau galoisienne, et son groupe de Galois est produit direct de groupes cycliques d'ordre divisant <i>n</i>, elle est donc <a href="../../../../articles/e/x/t/Extension_ab%C3%A9lienne.html" title="Extension abélienne">abélienne</a>, et son groupe de Galois a un exposant qui divise <i>n</i>.</p> <p><a name="Th.C3.A9orie_de_Kummer" id="Th.C3.A9orie_de_Kummer"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9orie_de_Kummer_f511.html" title="Modifier la section : Théorie de Kummer">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Théorie de Kummer</span></h2> <p>La théorie de Kummer traite les réciproques, c'est-à-dire la question : dans quelle mesure les extensions abéliennes d'un corps peuvent-elles être décrites à l'aide de racines <i>n</i>-èmes d'éléments de ce corps ?</p> <p>Une réponse est donnée par l'énoncé : si <i>K</i> est un corps contenant les racines <i>n</i>-èmes de l'unité, pour <i>n</i> un entier que ne divise pas la caractéristique de <i>K</i>, et si <i>L</i> est une extension abélienne finie de <i>K</i>, dont le groupe de Galois est d'exposant divisant <i>n</i>, alors il existe des éléments <i>a<sub>1</sub>,...,a<sub>r</sub></i> de <i>K</i> tels que <img class="tex" alt="L=K(\sqrt[n]{a_1},\dots,\sqrt[n]{a_r})" src="../../../../math/f/5/e/f5e285356ad2975ddc275a8b2594da20.png" />. Les éléments <i>a<sub>1</sub></i>, ..., <i>a<sub>r</sub></i> engendrent un sous-groupe abélien <span class="texhtml">Δ</span>, d'exposant divisant <i>n</i>, du groupe quotient <i>K<sup>*</sup>/(K<sup>*</sup>)<sup>n</sup></i>. Il y a donc une correspondance entre de tels sous-groupes <span class="texhtml">Δ</span> et les extensions abéliennes de <i>K</i> de groupe de Galois <i>G</i> d'exposant divisant <i>n</i>, et il existe un isomorphisme :</p> <dl> <dd><img class="tex" alt="\begin{pmatrix}\Delta&\to& Hom(G,\mu_n)\\ a_i&\mapsto&(\sigma\mapsto \frac{\sigma(a_i)}{a_i})\end{pmatrix}" src="../../../../math/f/8/d/f8d61bdc59e061abe7be3af426bd5915.png" /></dd> </dl> <p>En notant <i>n<sub>i</sub></i> le plus grand entier divisant <i>n</i> tel que la racine <i>n<sub>i</sub></i>-ème de <i>a</i> soit dans <i>K</i>, il existe donc une famille d'éléments <span class="texhtml">σ<sub><i>i</i></sub></span> du groupe <i>G</i> qui laissent fixes les <i>a<sub>j</sub></i> pour <i>j</i> différent de <i>i</i>, et agissent sur <i>a<sub>i</sub></i> par multiplication par <img class="tex" alt="\zeta_n^{n_i}" src="../../../../math/1/0/e/10e867f6f67c4fd4a99c215fae5d2b07.png" />.</p> <p><a name="Voir_aussi" id="Voir_aussi"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9orie_de_Kummer_f511.html" title="Modifier la section : Voir aussi">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Voir aussi</span></h2> <p>Dans le cas d'une extension abélienne d'ordre <i>p</i>, d'un corps commutatif de caractéristique <i>p</i>, voir : <a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9orie_d%27Artin-Schreier_6b3f.html" title="Théorie d'Artin-Schreier">théorie d'Artin-Schreier</a>.</p> <p><a name="R.C3.A9f.C3.A9rence" id="R.C3.A9f.C3.A9rence"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9orie_de_Kummer_f511.html" title="Modifier la section : Référence">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Référence</span></h2> <p><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue : anglais">(en)</span> Jürgen Neukirch, <i>Algebraic number theory</i> <small>[<a href="../../../../articles/a/l/g/R%C3%A9f%C3%A9rence%7EAlgebraic_number_theory_%28Neukirch%29_57af.html" title="Référence:Algebraic number theory (Neukirch)">détail des éditions</a>]</small></p> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/r/a/c/Image%7ERacine_carr%C3%A9e_bleue.svg_2864.html" class="image" title="Icône du portail des mathématiques"><img alt="Icône du portail des mathématiques" src="../../../../images/shared/thumb/1/1f/Racine_carrée_bleue.svg/24px-Racine_carrée_bleue.svg.png" width="24" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/m/a/t/Portail%7EMath%C3%A9matiques_0c04.html" title="Portail:Mathématiques">Portail des mathématiques</a></span></span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Preprocessor node count: 395/1000000 Post-expand include size: 3781/2048000 bytes Template argument size: 853/2048000 bytes Expensive parser function count: 2/500 --> <div class="printfooter"> </div> <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/w/i/k/Cat%C3%A9gorie%7EWikip%C3%A9dia%7E%C3%A9bauche_alg%C3%A8bre_f26e.html" title="Catégorie:Wikipédia:ébauche algèbre">Wikipédia:ébauche algèbre</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/c/o/r/Cat%C3%A9gorie%7ECorps_cyclotomiques_b8ce.html" title="Catégorie:Corps cyclotomiques">Corps cyclotomiques</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Cat%C3%A9gorie%7ETh%C3%A9orie_de_Galois_db59.html" title="Catégorie:Théorie de Galois">Théorie de Galois</a></span></div></div></div> <!-- end content --> <div class="visualClear"></div> </div> </div> </div> <div id="column-one"> <div id="p-cactions" class="portlet"> <h5>Views</h5> <ul> <li id="ca-nstab-main" class="selected" ><a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9orie_de_Kummer_f511.html">Article</a></li><li id="ca-talk" ><a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Discuter%7ETh%C3%A9orie_de_Kummer_c27b.html">Discussion</a></li><li id="ca-current" ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9orie_de_Kummer">Version actuelle</a></li> </ul> </div> <div class="portlet" id="p-logo"> <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);" href="../../../../index.html" title="Accueil"></a> </div> <script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script> <div class='portlet' id='p-navigation'> <h5>Navigation</h5> <div class='pBody'> <ul> <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li> <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li> <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li> <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li> <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li> </ul> </div> </div> <div class='portlet' id='p-Contribuer'> <h5>Contribuer</h5> <div class='pBody'> <ul> <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li> <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li> <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li> <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li> <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-search" class="portlet"> <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5> <div id="searchBody" class="pBody"> <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div> <input id="searchInput" name="search" type="text" accesskey="C" value="" /> <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton" value="Aller" /> </div></form> </div> </div> <div id="p-lang" class="portlet"> <h5>Autres langues</h5> <div class="pBody"> <ul> <li> <a href="../../../../../en/articles/k/u/m/Kummer_theory.html">English</a> </li> <li> <a href="../../../../../it/articles/t/e/o/Teoria_di_Kummer_6bd0.html">Italiano</a> </li> </ul> </div> </div> </div><!-- end of the left (by default at least) column --> <div class="visualClear"></div> <div id="footer"> <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div> <div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div> <ul id="f-list"> <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 3 mars 2008 à 18:26 par Utilisateur <a href="../../../../articles/j/e/a/Utilisateur%7EJean-Luc_W_9f53.html" title="Utilisateur:Jean-Luc W">Jean-Luc W</a>. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/b/a/d/Utilisateur%7EBadmood_4dbf.html" title="Utilisateur:Badmood">Badmood</a>, <a href="../../../../articles/l/o/v/Utilisateur%7ELoveless_6fc1.html" title="Utilisateur:Loveless">Loveless</a> et <a href="../../../../articles/s/a/l/Utilisateur%7ESalle_2887.html" title="Utilisateur:Salle">Salle</a>.</li> <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/> Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li> <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li> </ul> </div> </div> </body> </html>