Server : Apache System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64 User : hednacluml ( 122243) PHP Version : 8.3.9 Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl Directory : /home/hednacluml/encyclo/articles/t/h/é/ |
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" /> <!-- headlinks removed --> <link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/> <title>Théorème de Schwarz - Wikipédia</title> <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style> <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" /> <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script> <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]--> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script> <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css"; @import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css"; @import "../../../../raw/gen.css"; /*]]>*/</style> </head> <body class="ns-0"> <div id="globalWrapper"> <div id="column-content"> <div id="content"> <a name="top" id="contentTop"></a> <h1 class="firstHeading">Théorème de Schwarz</h1> <div id="bodyContent"> <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3> <div id="contentSub"></div> <!-- start content --> <div class="plainlinks bandeau-niveau-ebauche bandeau"> <table style="background-color:transparent"> <tr> <td class="bandeau-icone"> <div style="text-align:center;white-space:nowrap"><a href="../../../../articles/f/_/o/Image%7EF_of_x.svg_a9ce.html" class="image" title="F of x.svg"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/b/b0/F_of_x.svg/45px-F_of_x.svg.png" width="45" height="22" border="0" /></a></div> </td> <td> <div class="bandeau-titre"><strong>Cet article est une <a href="../../../../articles/%C3%A9/b/a/Aide%7E%C3%89bauche_a94d.html" title="Aide:Ébauche">ébauche</a> concernant l'<a href="../../../../articles/a/n/a/Analyse_%28math%C3%A9matiques%29.html" title="Analyse (mathématiques)">analyse</a>.</strong></div> <div class="bandeau-texte">Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant. <b>(<a href="../../../../articles/c/o/m/Aide%7EComment_modifier_une_page_32be.html" title="Aide:Comment modifier une page">Comment ?</a>)</b>.</div> </td> </tr> </table> </div> <p>Le <b>théorème de <a href="../../../../articles/h/e/r/Hermann_Amandus_Schwarz_7cd0.html" title="Hermann Amandus Schwarz">Schwarz</a></b>, également appelé <i>théorème de <a href="../../../../articles/a/l/e/Alexis_Claude_Clairaut_1444.html" title="Alexis Claude Clairaut">Clairaut</a></i>, peut s'énoncer ainsi :</p> <div class="theoreme" style="margin: 1em 2em; padding: 0.5em 1em 0.4em; border: 1px solid #aaa; text-align: justify;"> <p><strong class="theoreme-nom">Théorème de Schwarz</strong><span class="theoreme-tiret"> — </span>Soit <span class="texhtml"><i>f</i></span>, une <a href="../../../../articles/f/o/n/Fonction_de_plusieurs_variables.html" title="Fonction de plusieurs variables">fonction numérique de <i>n</i> variables</a>, définie sur un ensemble <a href="../../../../articles/o/u/v/Ouvert_%28topologie%29.html" class="mw-redirect" title="Ouvert (topologie)">ouvert</a> <span class="texhtml"><i>U</i></span> de ℝ<sup>n</sup>. Si les <a href="../../../../articles/d/%C3%A9/r/D%C3%A9riv%C3%A9e_partielle.html" title="Dérivée partielle">dérivées partielles</a> existent à l'ordre <span class="texhtml"><i>p</i></span> et sont <a href="../../../../articles/c/o/n/Continuit%C3%A9.html" title="Continuité">continues</a> en un point <span class="texhtml"><i>x</i></span> de <span class="texhtml"><i>U</i></span>, alors le résultat d'une <a href="../../../../articles/d/%C3%A9/r/D%C3%A9riv%C3%A9e.html" title="Dérivée">dérivation</a> à l'ordre <span class="texhtml"><i>p</i></span> ne dépend pas de l'ordre dans lequel se fait la dérivation par rapport aux <span class="texhtml"><i>p</i></span> variables considérées.</p> </div> <p>Dans le cas particulier des fonctions de deux variables <span class="texhtml"><i>x</i></span> et <span class="texhtml"><i>y</i></span>, on obtient :</p> <center><img class="tex" alt="\frac{\partial^2f}{\partial x\, \partial y} = \frac{\partial^2f} {\partial y\, \partial x}" src="../../../../math/9/8/5/985cb464be605e02cbd34da884e3111b.png" /></center> <p><a name="Un_contre-exemple" id="Un_contre-exemple"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9or%C3%A8me_de_Schwarz_bcfe.html" title="Modifier la section : Un contre-exemple">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Un contre-exemple</span></h2> <p>Le résultat ci-dessus peut tomber en défaut lorsque les hypothèses ne sont pas vérifiées.</p> <p>Considérons la fonction :</p> <center><img class="tex" alt="f(x,y)= \begin{cases} \frac{x y^3}{x^2 + y^2} & \text{si } (x,y) \neq (0,0) \\ 0 & \text{sinon} \end{cases}" src="../../../../math/e/0/8/e087a831d7761e73ec90f52858e158c3.png" /></center> <p>Les dérivées sont :</p> <center><img class="tex" alt="\frac{\partial f}{\partial x}(x,y) = \begin{cases} y^3 \frac{y^2- x^2}{( x^2 + y^2 )^2} & \text{si } y \neq 0 \\ 0 & \text{sinon} \end{cases}" src="../../../../math/0/2/2/022c76a1470f9df85a1661f84012e925.png" /></center> <p>et</p> <center><img class="tex" alt=" \frac{\partial f}{\partial y}(x,y) = \begin{cases} x y^2 \frac{3 x^2 + y^2}{( x^2 + y^2 )^2} & \text{si } (x,y) \neq (0,0) \\ 0 & \text{sinon} \end{cases}" src="../../../../math/1/5/7/157153b3174ea2a947b2b6dcb45ebae4.png" /></center> <p>Les dérivées partielles croisées d'ordre 2 en <span class="texhtml">(0,0)</span> sont</p> <center><img class="tex" alt="\frac{\partial^2 f}{\partial x \partial y} (0,0) = 0\text{ et }\frac{\partial^2 f}{\partial y \partial x} (0,0) = 1" src="../../../../math/5/0/c/50cd47ec83ece1d18da6e861a038ebd4.png" /></center> <p><a name="Application_du_th.C3.A9or.C3.A8me_de_Schwarz_aux_formes_diff.C3.A9rentielles_exactes" id="Application_du_th.C3.A9or.C3.A8me_de_Schwarz_aux_formes_diff.C3.A9rentielles_exactes"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9or%C3%A8me_de_Schwarz_bcfe.html" title="Modifier la section : Application du théorème de Schwarz aux formes différentielles exactes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Application du théorème de Schwarz aux formes différentielles exactes</span></h2> <p>Considérons la <a href="../../../../articles/f/o/r/Forme_diff%C3%A9rentielle.html" title="Forme différentielle">forme différentielle</a> exacte suivante, où <span class="texhtml"><i>f</i></span> est une fonction de <a href="../../../../articles/c/l/a/Classe_de_r%C3%A9gularit%C3%A9.html" title="Classe de régularité">classe</a> <span class="texhtml"><i>C</i><sup>2</sup></span> :</p> <center><img class="tex" alt="\mathrm df = a(x,y)\,\mathrm dx + b(x,y)\,\mathrm dy " src="../../../../math/c/c/0/cc0b0aa3924f1f640af47f643f49cb4a.png" /></center> <p>Nous savons alors que :</p> <center><img class="tex" alt="a(x,y) = \frac{\partial f}{\partial x} " src="../../../../math/2/f/0/2f0c5df333896909cfb898e857990ccf.png" /> et <img class="tex" alt="b(x,y) = \frac{\partial f}{\partial y} " src="../../../../math/a/6/8/a6823d9bcc354c028f68b644a4335ed8.png" /></center> <p>En appliquant le théorème de Schwarz nous en déduisons immédiatement la relation :</p> <center><img class="tex" alt="\frac{\partial a(x,y)}{\partial y} = \frac{\partial b(x,y)}{\partial x} " src="../../../../math/1/e/c/1ec0abc2a57d777a6ba8da898da39788.png" /></center> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/r/a/c/Image%7ERacine_carr%C3%A9e_bleue.svg_2864.html" class="image" title="Icône du portail des mathématiques"><img alt="Icône du portail des mathématiques" src="../../../../images/shared/thumb/1/1f/Racine_carrée_bleue.svg/24px-Racine_carrée_bleue.svg.png" width="24" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/m/a/t/Portail%7EMath%C3%A9matiques_0c04.html" title="Portail:Mathématiques">Portail des mathématiques</a></span></span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Preprocessor node count: 405/1000000 Post-expand include size: 4778/2048000 bytes Template argument size: 2226/2048000 bytes Expensive parser function count: 2/500 --> <div class="printfooter"> </div> <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/w/i/k/Cat%C3%A9gorie%7EWikip%C3%A9dia%7E%C3%A9bauche_analyse_9bc7.html" title="Catégorie:Wikipédia:ébauche analyse">Wikipédia:ébauche analyse</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/a/n/a/Cat%C3%A9gorie%7EAnalyse_%C3%A0_plusieurs_variables_f119.html" title="Catégorie:Analyse à plusieurs variables">Analyse à plusieurs variables</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Cat%C3%A9gorie%7ETh%C3%A9or%C3%A8me_de_math%C3%A9matiques_4fd9.html" title="Catégorie:Théorème de mathématiques">Théorème de mathématiques</a></span></div></div></div> <!-- end content --> <div class="visualClear"></div> </div> </div> </div> <div id="column-one"> <div id="p-cactions" class="portlet"> <h5>Views</h5> <ul> <li id="ca-nstab-main" class="selected" ><a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9or%C3%A8me_de_Schwarz_bcfe.html">Article</a></li><li id="ca-talk" ><a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Discuter%7ETh%C3%A9or%C3%A8me_de_Schwarz_6448.html">Discussion</a></li><li id="ca-current" ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9or%C3%A8me_de_Schwarz">Version actuelle</a></li> </ul> </div> <div class="portlet" id="p-logo"> <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);" href="../../../../index.html" title="Accueil"></a> </div> <script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script> <div class='portlet' id='p-navigation'> <h5>Navigation</h5> <div class='pBody'> <ul> <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li> <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li> <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li> <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li> <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li> </ul> </div> </div> <div class='portlet' id='p-Contribuer'> <h5>Contribuer</h5> <div class='pBody'> <ul> <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li> <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li> <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li> <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li> <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-search" class="portlet"> <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5> <div id="searchBody" class="pBody"> <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div> <input id="searchInput" name="search" type="text" accesskey="C" value="" /> <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton" value="Aller" /> </div></form> </div> </div> <div id="p-lang" class="portlet"> <h5>Autres langues</h5> <div class="pBody"> <ul> <li> <a href="../../../../../ca/articles/t/e/o/Teorema_de_Clairaut_621d.html">Català</a> </li> <li> <a href="../../../../../da/articles/c/l/a/Clairauts_s%C3%A6tning.html">Dansk</a> </li> <li> <a href="../../../../../de/articles/s/a/t/Satz_von_Schwarz_40a0.html">Deutsch</a> </li> <li> <a href="../../../../../en/articles/s/y/m/Symmetry_of_second_derivatives.html">English</a> </li> <li> <a href="../../../../../es/articles/t/e/o/Teorema_de_Clairaut_621d.html">Español</a> </li> <li> <a href="../../../../../it/articles/t/e/o/Teorema_di_Schwarz_04ba.html">Italiano</a> </li> <li> <a href="../../../../../ro/articles/s/i/m/Simetria_derivatei_a_doua.html">Română</a> </li> </ul> </div> </div> </div><!-- end of the left (by default at least) column --> <div class="visualClear"></div> <div id="footer"> <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div> <div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div> <ul id="f-list"> <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 9 avril 2008 à 00:14 par Utilisateur <a href="../../../../articles/v/i/v/Utilisateur%7EVivar%C3%A9s_e902.html" title="Utilisateur:Vivarés">Vivarés</a>. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotQuistnix_d78e.html" title="Utilisateur:RobotQuistnix">RobotQuistnix</a>, <a href="../../../../articles/d/u/m/Utilisateur%7EDumZiBoT_1015.html" title="Utilisateur:DumZiBoT">DumZiBoT</a>, <a href="../../../../articles/p/i/x/Utilisateur%7EPixelBot_d78c.html" title="Utilisateur:PixelBot">PixelBot</a>, <a href="../../../../articles/f/l/o/Utilisateur%7EFlo_2731.html" title="Utilisateur:Flo">Flo</a>, <a href="../../../../articles/s/e/m/Utilisateur%7ESembot_a305.html" title="Utilisateur:Sembot">Sembot</a>, Kukumi, <a href="../../../../articles/s/e/b/Utilisateur%7ESeb35_a64a.html" title="Utilisateur:Seb35">Seb35</a>, <a href="../../../../articles/c/h/a/Utilisateur%7ECharles_Dyon_562e.html" title="Utilisateur:Charles Dyon">Charles Dyon</a>, <a href="../../../../articles/s/a/n/Utilisateur%7ESandrine_L_ab41.html" title="Utilisateur:Sandrine L">Sandrine L</a> et <a href="../../../../articles/t/i/g/Utilisateur%7ETigH_e3dd.html" title="Utilisateur:TigH">TigH</a> et Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia.</li> <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/> Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li> <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li> </ul> </div> </div> </body> </html>