Samx Here
n1udSecurity


Server : Apache
System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64
User : hednacluml ( 122243)
PHP Version : 8.3.9
Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl
Directory :  /home/hednacluml/encyclo/articles/p/a/l/

Upload File :
current_dir [ Writeable ] document_root [ Writeable ]

 

Current File : /home/hednacluml/encyclo/articles/p/a/l/Paléolithique_inférieur.html
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr">
  <head>
    <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" />
	<!-- headlinks removed -->
	<link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/>
    <title>Paléolithique inférieur - Wikipédia</title>
    <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style>
    <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" />
    <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script>
    <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]-->
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script>        <style type="text/css">/*<![CDATA[*/
@import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css";
@import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css";
@import "../../../../raw/gen.css";
/*]]>*/</style>          </head>
  <body
    class="ns-0">
    <div id="globalWrapper">
      <div id="column-content">
	<div id="content">
	  <a name="top" id="contentTop"></a>
	        <h1 class="firstHeading">Paléolithique inférieur</h1>
	  <div id="bodyContent">
	    <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3>
	    <div id="contentSub"></div>
	    	    	    <!-- start content -->
	    <table width="225" align="right" border="2" cellspacing="0" cellpadding="4" rules="all" style="margin:1em 1em 1em 0; margin-left:2em; margin-top:0em; border:solid 1px #AAAAAA; border-collapse:collapse; background-color:#F9F9F9; font-size:95%; empty-cells:show;">
<tr align="center">
<td bgcolor="#FF8888" colspan="5"><b><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ges_pr%C3%A9historiques.html" title="Âges préhistoriques">Âges préhistoriques</a></b></td>
</tr>
<tr align="center">
<td bgcolor="#AADCDC" colspan="1" rowspan="10" width="15%" style="writing-mode:tb-rl"><b><a href="../../../../articles/h/o/l/Holoc%C3%A8ne.html" title="Holocène">Holocène</a></b></td>
<td colspan="2" bgcolor="#BB7301">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/l/a/_/La_T%C3%A8ne_dd7a.html" title="La Tène">La Tène</a></td>
<td rowspan="3" bgcolor="#DD7301">&#160;</td>
<td bgcolor="#FFFF99" rowspan="8"><a href="../../../../articles/p/r/o/Protohistoire.html" title="Protohistoire">Protohistoire</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#DD7301">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_de_Hallstatt_3cab.html" title="Civilisation de Hallstatt">Hallstatt</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td bgcolor="#DD7301" colspan="3"><b><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_du_fer.html" title="Âge du fer">Âge du fer</a></b></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#EB9301">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/b/r/o/Bronze_final.html" title="Bronze final">Bronze final</a></td>
<td rowspan="4" bgcolor="#EAC672">&#160;</td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#EAAD43">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/b/r/o/Bronze_moyen.html" title="Bronze moyen">Bronze moyen</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#FFB300">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/b/r/o/Bronze_ancien.html" title="Bronze ancien">Bronze ancien</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="3" bgcolor="#EAC672"><b><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_du_bronze.html" title="Âge du bronze">Âge du bronze</a></b></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="1" bgcolor="#FBD783">&#160;&#160;&#160;&#160;<a href="../../../../articles/c/h/a/Chalcolithique.html" title="Chalcolithique">Chalcolithique</a></td>
<td rowspan="2" bgcolor="#EEEEEE">&#160;</td>
<td rowspan="8" bgcolor="#CCCCCC">&#160;</td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#EEEEEE">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/n/%C3%A9/o/N%C3%A9olithique.html" title="Néolithique">Néolithique</a></td>
<td bgcolor="#FFFFAA" rowspan="7"><a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Pr%C3%A9histoire.html" title="Préhistoire">Préhistoire</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#DEDEDE"><a href="../../../../articles/m/%C3%A9/s/M%C3%A9solithique.html" title="Mésolithique">Mésolithique</a> / <a href="../../../../articles/%C3%A9/p/i/%C3%89pipal%C3%A9olithique.html" title="Épipaléolithique">Épipal.</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="5" bgcolor="#AADCFF" style="writing-mode:tb-rl"><b><a href="../../../../articles/p/l/%C3%A9/Pl%C3%A9istoc%C3%A8ne.html" title="Pléistocène">Pléistocène</a></b></td>
<td bgcolor="#D0D0D0">&#160;&#160;&#160;&#160;<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_sup%C3%A9rieur.html" title="Paléolithique supérieur">Paléolithique supérieur</a></td>
<td rowspan="4" bgcolor="#A0A0A0">&#160;</td>
</tr>
<tr align="center">
<td bgcolor="#C0C0C0">&#160;&#160;&#160;&#160;<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_moyen.html" title="Paléolithique moyen">Paléolithique moyen</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td bgcolor="#B0B0B0">&#160;&#160;&#160;&#160;<strong class="selflink">Paléolithique inférieur</strong></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#A0A0A0">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Paléolithique">Paléolithique</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="3" bgcolor="#CCCCCC"><b><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_de_la_pierre.html" title="Âge de la pierre">Âge de la pierre</a></b></td>
</tr>
</table>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:182px;"><a href="../../../../articles/h/a/d/Image%7EHadar.jpg_11fe.html" class="image" title="Objet de pierre taillée découvert à Hadar en Éthiopie (2,4 à 2,6 Ma)"><img alt="Objet de pierre taillée découvert à Hadar en Éthiopie (2,4 à 2,6 Ma)" src="../../../../images/shared/thumb/9/97/Hadar.jpg/180px-Hadar.jpg" width="180" height="192" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/h/a/d/Image%7EHadar.jpg_11fe.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
Objet de pierre taillée découvert à Hadar en <a href="../../../../articles/%C3%A9/t/h/%C3%89thiopie.html" title="Éthiopie">Éthiopie</a> (2,4 à 2,6 Ma)</div>
</div>
</div>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:182px;"><a href="../../../../articles/h/o/m/Image%7EHomo_rudolfensis-KNM_ER_1470.jpg_3f81.html" class="image" title="Crâne d'Homo rudolfensis découvert à Koobi Fora, Kenya"><img alt="Crâne d'Homo rudolfensis découvert à Koobi Fora, Kenya" src="../../../../images/shared/thumb/b/b9/Homo_rudolfensis-KNM_ER_1470.jpg/180px-Homo_rudolfensis-KNM_ER_1470.jpg" width="180" height="246" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/h/o/m/Image%7EHomo_rudolfensis-KNM_ER_1470.jpg_3f81.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
Crâne d'<i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_rudolfensis.html" title="Homo rudolfensis">Homo rudolfensis</a></i> découvert à Koobi Fora, Kenya</div>
</div>
</div>
<p>Le <b>Paléolithique inférieur</b> est la première période de la <a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Pr%C3%A9histoire.html" title="Préhistoire">Préhistoire</a>, marquée par l'apparition de l'<a href="../../../../articles/h/o/m/Homo.html" title="Homo">Homme</a> en <a href="../../../../articles/a/f/r/Afrique.html" title="Afrique">Afrique</a>. Selon les points de vue et les critères retenus, elle débute entre 3 et 2,5 Millions d'années <a href="../../../../articles/a/v/a/Avant_le_pr%C3%A9sent.html" title="Avant le présent">avant le présent</a> (ou 2,5 <a href="../../../../articles/m/i/l/Million_d%27ann%C3%A9es.html" title="Million d'années">Ma</a> <a href="../../../../articles/a/v/a/Avant_le_pr%C3%A9sent.html" title="Avant le présent">BP</a>). Elle se termine il y a environ 300 000 ans, lorsque des changements au niveau de l'outillage et de l'évolution humaine annoncent le début du <a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_moyen.html" title="Paléolithique moyen">Paléolithique moyen</a>. Les <a href="../../../../articles/i/n/d/Industrie_lithique.html" title="Industrie lithique">industries lithiques</a> associées au Paléolithique inférieur sont l'<a href="../../../../articles/o/l/d/Oldowayen.html" title="Oldowayen">Oldowayen</a> et l'<a href="../../../../articles/a/c/h/Acheul%C3%A9en.html" title="Acheuléen">Acheuléen</a>. Dans le cas de l'Europe, le <a href="../../../../articles/c/h/e/Chell%C3%A9en.html" title="Chelléen">Chelléen</a> et l'<a href="../../../../articles/a/b/b/Abbevillien.html" class="mw-redirect" title="Abbevillien">Abbevillien</a> sont des subdivisions du Paléolithique inférieur qui ont tendance à tomber en désuétude.</p>
<p><a name="Le_Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur_en_Afrique" id="Le_Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur_en_Afrique"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur.html" title="Modifier la section&#160;: Le Paléolithique inférieur en Afrique">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Le Paléolithique inférieur en Afrique</span></h2>
<p>Les principales découvertes concernant les débuts de l’aventure humaine ont pour cadre le continent africain, et tout particulièrement l’Afrique orientale et australe. C’est de ces régions que proviennent les plus anciens fossiles attribués à la famille des <a href="../../../../articles/h/o/m/Hominid%C3%A9s.html" class="mw-redirect" title="Hominidés">Hominidés</a>&#160;: parmi ces ancêtres - ou proches parents - de l’Homme on trouve les <a href="../../../../articles/a/u/s/Australopith%C3%A8que.html" title="Australopithèque">Australopithèques</a> (dont <i><a href="../../../../articles/a/u/s/Australopithecus_afarensis.html" title="Australopithecus afarensis">Australopithecus afarensis</a></i> et la fameuse <a href="../../../../articles/l/u/c/Lucy_%28anthropologie%29.html" class="mw-redirect" title="Lucy (anthropologie)">Lucy</a>, puis <i><a href="../../../../articles/a/u/s/Australopithecus_africanus.html" title="Australopithecus africanus">Australopithecus africanus</a></i> et <i><a href="../../../../articles/p/a/r/Paranthropus_robustus.html" class="mw-redirect" title="Paranthropus robustus">Paranthropus robustus</a></i>) et les premiers représentants du genre humain proprement dit (<i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_rudolfensis.html" title="Homo rudolfensis">Homo rudolfensis</a></i> puis <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_habilis.html" title="Homo habilis">Homo habilis</a></i>, le premier à avoir une capacité crânienne de plus de 600 cm³).</p>
<p>C’est de là également que proviennent les plus anciens outils taillés connus à ce jour&#160;: ils ont été découverts en Éthiopie, à Kada Gona, dans des terrains datés d’environ 2,6 Ma BP. Si ces premiers outils sont généralement peu élaborés, des découvertes récentes effectuées dans le site de Lokalalei au Kenya (Ouest du <a href="../../../../articles/l/a/c/Lac_Turkana_07f7.html" title="Lac Turkana">lac Turkana</a>), ont montré que la taille de la pierre pouvait être assez organisée et révélait une certaine habileté technique dès 2,3 Ma BP.</p>
<p>Après une période durant laquelle ils sont rares, les sites à outils lithiques se multiplient à partir de 1,9 Ma BP. Les sites d’<a href="../../../../articles/g/o/r/Gorges_d%27Olduvai_be65.html" title="Gorges d'Olduvai">Olduvai</a> en Tanzanie ou de Koobi Fora au Kenya ont livré de nombreux vestiges de cette industrie appelée <a href="../../../../articles/o/l/d/Oldowayen.html" title="Oldowayen">Oldowayen</a>. Les instruments de cette époque restent très simples et comportent essentiellement des éclats et des galets taillés. À partir de 1,6 Ma BP, toujours en Afrique, on assiste à l’apparition de nouvelles espèces d’Hominidés fossiles et d’une nouvelle industrie lithique&#160;:</p>
<ul>
<li>en effet, on trouve à cette époque, aux côtés des <i><a href="../../../../articles/p/a/r/Paranthropus_robustus.html" class="mw-redirect" title="Paranthropus robustus">Paranthropus robustus</a></i>, les <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_ergaster.html" title="Homo ergaster">Homo ergaster</a></i> puis les <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_erectus.html" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i>.</li>
<li>d’autre part, on voit apparaître de nouveaux outils, plus grands et plus élaborés, tels que les <a href="../../../../articles/b/i/f/Biface.html" title="Biface">bifaces</a>, les <a href="../../../../articles/h/a/c/Hachereau.html" title="Hachereau">hachereaux</a> ou les <a href="../../../../articles/b/o/l/Bolas_%28arme%29.html" title="Bolas (arme)">bolas</a>, qui caractérisent l’<a href="../../../../articles/a/c/h/Acheul%C3%A9en.html" title="Acheuléen">Acheuléen</a>. Les sites de cette époque sont extrêmement nombreux mais on peut retenir les noms d’Olduvai (Tanzanie), Olorgesailie, Kilombe, Isenya (Kenya), Melka Kunture, Gadeb (Éthiopie).</li>
</ul>
<p><a name="Le_Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur_en_Europe_.28_-_1_Ma_-_300_000_ans.29" id="Le_Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur_en_Europe_.28_-_1_Ma_-_300_000_ans.29"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur.html" title="Modifier la section&#160;: Le Paléolithique inférieur en Europe ( - 1 Ma - 300 000 ans)">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Le Paléolithique inférieur en Europe ( - 1 Ma - 300 000 ans)</span></h2>
<p>Bien que l’un de ses prédécesseurs – qui reste à définir – ait pu s’aventurer hors d’Afrique comme en témoigne les découvertes réalisées à Dmanissi (Géorgie&#160;; - 1,7 Ma&#160;?), c’est l’<i>Homo erectus</i> qui va véritablement peupler progressivement le <a href="../../../../articles/p/r/o/Proche_Orient_dac6.html" class="mw-redirect" title="Proche Orient">Proche Orient</a> (-1,4 Ma en Palestine), l’Asie (-1 Ma / - 800 000 ans en Chine et à Java, où il a été reconnu sous le nom de <a href="../../../../articles/p/i/t/Pith%C3%A9canthrope.html" class="mw-redirect" title="Pithécanthrope">Pithécanthrope</a>) et l’Europe (- 1 Ma). Les fossiles européens de <a href="../../../../articles/c/e/p/Ceprano.html" title="Ceprano">Ceprano</a> et d’<a href="../../../../articles/a/l/t/Altamura.html" title="Altamura">Altamura</a> (Italie), de Mauer (Allemagne), de <a href="../../../../articles/h/o/m/Homme_de_Tautavel_3cb1.html" title="Homme de Tautavel">Tautavel</a> (France), de <a href="../../../../articles/a/t/a/Atapuerca.html" title="Atapuerca">Atapuerca</a> (Espagne) ou de Petralona (Grèce) peuvent être considérés comme des <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_heidelbergensis.html" title="Homo heidelbergensis">Homo heidelbergensis</a></i>, des <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_erectus.html" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i> évolués comportant déjà certains traits propres à leurs descendants directs, les <a href="../../../../articles/h/o/m/Homme_de_N%C3%A9andertal_734b.html" title="Homme de Néandertal">Hommes de Néandertal</a>.</p>
<p>Les premiers ensembles lithiques clairement identifiés en Europe comportent essentiellement des éclats et des galets ou blocs taillés, parfois associés à quelques <a href="../../../../articles/b/i/f/Biface.html" title="Biface">bifaces</a> et quelques éclats retouchés (transformés en outils plus spécialisés par de petits enlèvements sur les bords). On peut mentionner notamment les sites de Monte Poggiolo, Isernia La Pineta, Venosa-Notarchirico (Italie), Atapuerca, Orce (Espagne), Soleilhac, Abbeville et Saint-Acheul (France), qui s’échelonnent entre 1 Ma et 500 000 ans BP. Ces industries sont progressivement remplacées, peut-être lors d’une deuxième vague de peuplement, par des <a href="../../../../articles/a/c/h/Acheul%C3%A9en.html" title="Acheuléen">industries acheuléennes</a> à bifaces et hachereaux nettement plus nombreux&#160;: on en trouve la trace, entre 500 et 300 000 ans <a href="../../../../articles/a/v/a/Avant_le_pr%C3%A9sent.html" title="Avant le présent">BP</a>, dans les sites de Torre in Pietra, Castel di Guido, Fontana Ranuccio, Venosa (Italie), de Pinedo, Aridos, Torralba, Ambrona, Atapuerca (Espagne), de <a href="../../../../articles/t/e/r/Terra_Amata_3c2d.html" title="Terra Amata">Terra Amata</a>, <a href="../../../../articles/c/a/u/Caune_de_l%27Arago_b0d4.html" title="Caune de l'Arago">Tautavel</a>, Orgnac 3, Cagny (France), de Swanscombe, Hoxne (Angleterre), de Kärlich, Schöningen, Bilzingsleben (Allemagne).</p>
<p><a name="Modes_de_vie_au_Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur" id="Modes_de_vie_au_Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur.html" title="Modifier la section&#160;: Modes de vie au Paléolithique inférieur">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Modes de vie au Paléolithique inférieur</span></h2>
<p>Les indications concernant directement la vie quotidienne sont extrêmement rares pour ces périodes reculées, du fait de la mauvaise conservation générale des vestiges en matériaux périssables. Il est le plus souvent impossible de déterminer la fonction des vestiges lithiques eux-mêmes, faute d’une bonne conservation de leurs traces d’utilisation. De plus la répartition spatiale des objets découverts lors des fouilles archéologiques correspond rarement à leur disposition originelle et il est difficile de savoir comment s’organisait l’habitat.</p>
<p>Mais quelquefois des découvertes exceptionnelles permettent d’entrevoir des comportements complexes&#160;: ainsi la pratique de la chasse a pu être démontrée grâce à la mise au jour d’épieux en bois travaillés, notamment à Clacton-on-Sea (Angleterre) et Schöningen (Allemagne). Même si le charognage a pu jouer un rôle important, dès cette époque les espèces chassées sont très variées, leur taille pouvant aller de celle du lapin à celle du mammouth.</p>
<p>Une découverte majeure de cette fin du Paléolithique ancien est la <a href="../../../../articles/f/e/u/Feu.html#Domestication_par_l.27homme" title="Feu">domestication</a> du <a href="../../../../articles/f/e/u/Feu.html" title="Feu">feu</a>&#160;:&#160;: elle est sans doute à mettre à l’actif d’<i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_erectus.html" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i> et elle est attestée à partir d’environ - 400 000 ans, notamment dans les sites de <a href="../../../../articles/t/e/r/Terra_Amata_3c2d.html" title="Terra Amata">Terra Amata</a>, <a href="../../../../articles/m/e/n/Menez-Dregan_e0a7.html" title="Menez-Dregan">Menez-Dregan</a> (<a href="../../../../articles/f/r/a/France.html" title="France">France</a>), Bilzingsleben (<a href="../../../../articles/a/l/l/Allemagne.html" title="Allemagne">Allemagne</a>) ou <a href="../../../../articles/v/%C3%A9/r/V%C3%A9rtessz%C5%91l%C5%91s.html" title="Vértesszőlős">Vértesszőlős</a> (<a href="../../../../articles/h/o/n/Hongrie.html" title="Hongrie">Hongrie</a>).</p>
<hr />
<ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail">
<li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/v/e/n/Image%7EVenus_of_Brassempouy.jpg_6122.html" class="image" title="Icône du portail de la Préhistoire"><img alt="Icône du portail de la Préhistoire" src="../../../../images/shared/thumb/6/6b/Venus_of_Brassempouy.jpg/31px-Venus_of_Brassempouy.jpg" width="31" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Portail%7EPr%C3%A9histoire_890a.html" title="Portail:Préhistoire">Portail de la Préhistoire</a></span></span></li>
<li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/l/o/g/Image%7ELogo_OEV.jpg_0cf4.html" class="image" title="Icône du portail de la paléontologie"><img alt="Icône du portail de la paléontologie" src="../../../../images/local/thumb/7/73/Logo_OEV.jpg/37px-Logo_OEV.jpg" width="37" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/p/a/l/Portail%7EPal%C3%A9ontologie_03e4.html" class="mw-redirect" title="Portail:Paléontologie">Portail de la paléontologie</a></span></span></li>
</ul>


<!-- 
NewPP limit report
Preprocessor node count: 133/1000000
Post-expand include size: 4362/2048000 bytes
Template argument size: 264/2048000 bytes
Expensive parser function count: 0/500
-->
<div class="printfooter">
</div>
	    <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a>&nbsp;:&#32;<span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Cat%C3%A9gorie%7EPr%C3%A9histoire_7e97.html" title="Catégorie:Préhistoire">Préhistoire</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/a/l/Cat%C3%A9gorie%7EPal%C3%A9olithique_21cb.html" title="Catégorie:Paléolithique">Paléolithique</a></span></div></div></div>	    <!-- end content -->
	    <div class="visualClear"></div>
	  </div>
	</div>
      </div>
      <div id="column-one">
	<div id="p-cactions" class="portlet">
	  <h5>Views</h5>
	  <ul>
	    <li id="ca-nstab-main"
	       class="selected"	       ><a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur.html">Article</a></li><li id="ca-talk"
	       	       ><a href="../../../../articles/p/a/l/Discuter%7EPal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur_ef6c.html">Discussion</a></li><li id="ca-current"
	       	       ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Pal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur">Version actuelle</a></li>	  </ul>
	</div>
	<div class="portlet" id="p-logo">
	  <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);"
	    href="../../../../index.html"
	    title="Accueil"></a>
	</div>
	<script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script>
		<div class='portlet' id='p-navigation'>
	  <h5>Navigation</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li>
	     	      <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li>
	     	      <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li>
	     	      <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li>
	     	      <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div class='portlet' id='p-Contribuer'>
	  <h5>Contribuer</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li>
	     	      <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li>
	     	      <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li>
	     	      <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li>
	     	      <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div id="p-search" class="portlet">
	  <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5>
	  <div id="searchBody" class="pBody">
	    <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div>
	      <input id="searchInput" name="search" type="text"
	        accesskey="C" value="" />
	      <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton"
	        value="Aller" />
	    </div></form>
	  </div>
	</div>
	<div id="p-lang" class="portlet">
	  <h5>Autres langues</h5>
	  <div class="pBody">
	    <ul>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ast/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADticu_Inferior_89b8.html">Asturianu</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ca/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADtic_inferior.html">Català</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../cs/articles/n/e/j/Nejstar%C5%A1%C3%AD_paleolit.html">Česky</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../de/articles/a/l/t/Altpal%C3%A4olithikum.html">Deutsch</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../en/articles/l/o/w/Lower_Paleolithic_c88d.html">English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../es/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADtico_Inferior_5aec.html">Español</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../et/articles/v/a/n/Vanem_paleoliitikum.html">Eesti</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../eu/articles/b/e/h/Behe_Paleolito_4bcb.html">Euskara</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../fi/articles/v/a/r/Varhaispaleoliittinen_kausi.html">Suomi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pl/articles/p/a/l/Paleolit_dolny.html">Polski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pt/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADtico_Inferior_5aec.html">Português</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sh/articles/d/o/n/Donji_paleolit.html">Srpskohrvatski / Српскохрватски</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sk/articles/s/t/a/Star%C3%BD_paleolit.html">Slovenčina</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sv/articles/p/a/l/Paleolitikum.html">Svenska</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../uk/articles/%D1%80/%D0%B0/%D0%BD/%D0%A0%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96%D0%B9_%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D1%96%D1%82.html">Українська</a>
	      </li>
	      	    </ul>
	  </div>
	</div>
	      </div><!-- end of the left (by default at least) column -->
      <div class="visualClear"></div>
      <div id="footer">
    <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div>	<div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div>	<ul id="f-list">
	  	  	  <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 14 mai 2008 à 09:24 par Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/b/a/d/Utilisateur%7EBadmood_4dbf.html" title="Utilisateur:Badmood">Badmood</a>, <a href="../../../../articles/s/i/l/Utilisateur%7ESilvonenBot_8239.html" title="Utilisateur:SilvonenBot">SilvonenBot</a>, <a href="../../../../articles/a/l/e/Utilisateur%7EAlexbot_53c6.html" title="Utilisateur:Alexbot">Alexbot</a>, <a href="../../../../articles/1/2/0/Utilisateur%7E120.html" title="Utilisateur:120">120</a>, <a href="../../../../articles/a/r/c/Utilisateur%7EArct_cff4.html" title="Utilisateur:Arct">Arct</a>, <a href="../../../../articles/e/s/c/Utilisateur%7EEscarbot_177b.html" title="Utilisateur:Escarbot">Escarbot</a>, <a href="../../../../articles/s/i/e/Utilisateur%7ESieBot_a9a8.html" title="Utilisateur:SieBot">SieBot</a>, <a href="../../../../articles/g/u/%C3%A9/Utilisateur%7EGu%C3%A9rin_Nicolas_c544.html" title="Utilisateur:Guérin Nicolas">Guérin Nicolas</a>, <a href="../../../../articles/e/r/i/Utilisateur%7EEric.dane_0894.html" title="Utilisateur:Eric.dane">Eric.dane</a>, <a href="../../../../articles/p/o/l/Utilisateur%7EPolmars_7b89.html" title="Utilisateur:Polmars">Polmars</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotQuistnix_d78e.html" title="Utilisateur:RobotQuistnix">RobotQuistnix</a>, <a href="../../../../articles/b/e/r/Utilisateur%7EBernhardH%C3%A4u%C3%9Fler_62ee.html" title="Utilisateur:BernhardHäußler">BernhardHäußler</a>, <a href="../../../../articles/t/h/i/Utilisateur%7EThijs%21bot_c2d6.html" title="Utilisateur:Thijs!bot">Thijs!bot</a>, <a href="../../../../articles/j/a/n/Utilisateur%7EJAnDbot_ea65.html" title="Utilisateur:JAnDbot">JAnDbot</a>, <a href="../../../../articles/k/y/l/Utilisateur%7EKyle_the_bot_1d7d.html" title="Utilisateur:Kyle the bot">Kyle the bot</a>, <a href="../../../../articles/g/u/i/Utilisateur%7EGuil2027_65af.html" title="Utilisateur:Guil2027">Guil2027</a>, <a href="../../../../articles/e/d/u/Utilisateur%7EEDUCA33E_3425.html" title="Utilisateur:EDUCA33E">EDUCA33E</a>, <a href="../../../../articles/a/r/s/Utilisateur%7EArs%C3%A9niureDeGallium_49b1.html" title="Utilisateur:ArséniureDeGallium">ArséniureDeGallium</a>, <a href="../../../../articles/e/l/a/Utilisateur%7EElapied_3e46.html" title="Utilisateur:Elapied">Elapied</a>, <a href="../../../../articles/a/m/p/Utilisateur%7EAmphisb%C3%A8ne_12bb.html" title="Utilisateur:Amphisbène">Amphisbène</a> et <a href="../../../../articles/p/i/x/Utilisateur%7EPixeltoo_d08c.html" title="Utilisateur:Pixeltoo">Pixeltoo</a>.</li>	  <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/>
Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li>	  <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li>	  <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li>	  	</ul>
      </div>
    </div>
  </body>
</html>

SAMX