Samx Here
n1udSecurity


Server : Apache
System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64
User : hednacluml ( 122243)
PHP Version : 8.3.9
Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl
Directory :  /home/hednacluml/encyclo/articles/p/a/l/

Upload File :
current_dir [ Writeable ] document_root [ Writeable ]

 

Current File : /home/hednacluml/encyclo/articles/p/a/l/Paléolithique.html
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr">
  <head>
    <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" />
	<!-- headlinks removed -->
	<link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/>
    <title>Paléolithique - Wikipédia</title>
    <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style>
    <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" />
    <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script>
    <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]-->
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script>        <style type="text/css">/*<![CDATA[*/
@import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css";
@import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css";
@import "../../../../raw/gen.css";
/*]]>*/</style>          </head>
  <body
    class="ns-0">
    <div id="globalWrapper">
      <div id="column-content">
	<div id="content">
	  <a name="top" id="contentTop"></a>
	        <h1 class="firstHeading">Paléolithique</h1>
	  <div id="bodyContent">
	    <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3>
	    <div id="contentSub"></div>
	    	    	    <!-- start content -->
	    <table align="center" cellpadding="5" style="border: 1px; border-style: solid; border-color:#cccccc; background-color: #ffffff; align:right; text-align:center; line-height:0.5; padding:1px; font-size:small;">
<tr>
<td rowspan="2"><a href="../../../../articles/p/e/r/Image%7EPeriodes_historiques.png_c497.html" class="image" title="Barre de navigation entre les périodes de l'Histoire"><img alt="Barre de navigation entre les périodes de l'Histoire" src="../../../../images/local/d/d3/Periodes_historiques.png" width="100" height="48" border="0" /></a></td>
<td style="background-color: #dcecf6;"></td>
<td style="background-color: #60a4d1;">
<p><b>Préhistoire</b></p>
</td>
<td style="background-color: #dcecf6;">
<p><a href="../../../../articles/p/r/o/Protohistoire.html" title="Protohistoire">Protohistoire</a></p>
</td>
</tr>
<tr>
<td style="background-color: #d7f3d3;color:#666666;">
<p><i>Avant l’apparition de l’Homme</i></p>
</td>
<td style="background-color: #a6de9d;color:#000000;">
<p><i><b><strong class="selflink">Paléolithique</strong> <a href="../../../../articles/m/%C3%A9/s/M%C3%A9solithique.html" title="Mésolithique">Mésolithique</a> <a href="../../../../articles/n/%C3%A9/o/N%C3%A9olithique.html" title="Néolithique">Néolithique</a></b></i></p>
</td>
<td style="background-color: #d7f3d3;color:#666666;">
<p><i><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_du_cuivre.html" title="Âge du cuivre">Âge du cuivre</a> <a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_du_bronze.html" title="Âge du bronze">Âge du bronze</a> <a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_du_fer.html" title="Âge du fer">Âge du fer</a></i></p>
</td>
</tr>
</table>
<table width="225" align="right" border="2" cellspacing="0" cellpadding="4" rules="all" style="margin:1em 1em 1em 0; margin-left:2em; margin-top:0em; border:solid 1px #AAAAAA; border-collapse:collapse; background-color:#F9F9F9; font-size:95%; empty-cells:show;">
<tr align="center">
<td bgcolor="#FF8888" colspan="5"><b><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ges_pr%C3%A9historiques.html" title="Âges préhistoriques">Âges préhistoriques</a></b></td>
</tr>
<tr align="center">
<td bgcolor="#AADCDC" colspan="1" rowspan="10" width="15%" style="writing-mode:tb-rl"><b><a href="../../../../articles/h/o/l/Holoc%C3%A8ne.html" title="Holocène">Holocène</a></b></td>
<td colspan="2" bgcolor="#BB7301">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/l/a/_/La_T%C3%A8ne_dd7a.html" title="La Tène">La Tène</a></td>
<td rowspan="3" bgcolor="#DD7301">&#160;</td>
<td bgcolor="#FFFF99" rowspan="8"><a href="../../../../articles/p/r/o/Protohistoire.html" title="Protohistoire">Protohistoire</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#DD7301">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_de_Hallstatt_3cab.html" title="Civilisation de Hallstatt">Hallstatt</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td bgcolor="#DD7301" colspan="3"><b><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_du_fer.html" title="Âge du fer">Âge du fer</a></b></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#EB9301">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/b/r/o/Bronze_final.html" title="Bronze final">Bronze final</a></td>
<td rowspan="4" bgcolor="#EAC672">&#160;</td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#EAAD43">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/b/r/o/Bronze_moyen.html" title="Bronze moyen">Bronze moyen</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#FFB300">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/b/r/o/Bronze_ancien.html" title="Bronze ancien">Bronze ancien</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="3" bgcolor="#EAC672"><b><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_du_bronze.html" title="Âge du bronze">Âge du bronze</a></b></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="1" bgcolor="#FBD783">&#160;&#160;&#160;&#160;<a href="../../../../articles/c/h/a/Chalcolithique.html" title="Chalcolithique">Chalcolithique</a></td>
<td rowspan="2" bgcolor="#EEEEEE">&#160;</td>
<td rowspan="8" bgcolor="#CCCCCC">&#160;</td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#EEEEEE">&#160;&#160;<a href="../../../../articles/n/%C3%A9/o/N%C3%A9olithique.html" title="Néolithique">Néolithique</a></td>
<td bgcolor="#FFFFAA" rowspan="7"><a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Pr%C3%A9histoire.html" title="Préhistoire">Préhistoire</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#DEDEDE"><a href="../../../../articles/m/%C3%A9/s/M%C3%A9solithique.html" title="Mésolithique">Mésolithique</a> / <a href="../../../../articles/%C3%A9/p/i/%C3%89pipal%C3%A9olithique.html" title="Épipaléolithique">Épipal.</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="5" bgcolor="#AADCFF" style="writing-mode:tb-rl"><b><a href="../../../../articles/p/l/%C3%A9/Pl%C3%A9istoc%C3%A8ne.html" title="Pléistocène">Pléistocène</a></b></td>
<td bgcolor="#D0D0D0">&#160;&#160;&#160;&#160;<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_sup%C3%A9rieur.html" title="Paléolithique supérieur">Paléolithique supérieur</a></td>
<td rowspan="4" bgcolor="#A0A0A0">&#160;</td>
</tr>
<tr align="center">
<td bgcolor="#C0C0C0">&#160;&#160;&#160;&#160;<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_moyen.html" title="Paléolithique moyen">Paléolithique moyen</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td bgcolor="#B0B0B0">&#160;&#160;&#160;&#160;<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur.html" title="Paléolithique inférieur">Paléolithique inférieur</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="2" bgcolor="#A0A0A0">&#160;&#160;<strong class="selflink">Paléolithique</strong></td>
</tr>
<tr align="center">
<td colspan="3" bgcolor="#CCCCCC"><b><a href="../../../../articles/%C3%A2/g/e/%C3%82ge_de_la_pierre.html" title="Âge de la pierre">Âge de la pierre</a></b></td>
</tr>
</table>
<p>Le <b>Paléolithique</b> est la première et plus longue période de la <a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Pr%C3%A9histoire.html" title="Préhistoire">Préhistoire</a>. Cette période commence avec l’apparition de l’<a href="../../../../articles/h/o/m/Homo.html" title="Homo">Homme</a>, il y a environ 3 Millions d'années et s'achève vers 12&#160;000 ans avant le présent (voir l'article <a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Pr%C3%A9histoire.html" title="Préhistoire">Préhistoire</a> pour la discussion de ces limites). Le Paléolithique est donc contemporain de la <a href="../../../../articles/%C3%A9/c/h/%C3%89chelle_des_temps_g%C3%A9ologiques.html" title="Échelle des temps géologiques">période géologique</a> du <a href="../../../../articles/p/l/%C3%A9/Pl%C3%A9istoc%C3%A8ne.html" title="Pléistocène">Pléistocène</a>. Il est lui-même subdivisé en trois grandes périodes, correspondant à une évolution culturelle et technologique&#160;: le <a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur.html" title="Paléolithique inférieur">Paléolithique inférieur</a>, le <a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_moyen.html" title="Paléolithique moyen">Paléolithique moyen</a> et le <a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_sup%C3%A9rieur.html" title="Paléolithique supérieur">Paléolithique supérieur</a>.</p>
<table id="toc" class="toc" summary="Sommaire">
<tr>
<td>
<div id="toctitle">
<h2>Sommaire</h2>
</div>
<ul>
<li class="toclevel-1"><a href="#.C3.89tymologie"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Étymologie</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#D.C3.A9finition"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Définition</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Subdivisions"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Subdivisions</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2"><a href="#Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur"><span class="tocnumber">3.1</span> <span class="toctext">Paléolithique inférieur</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Pal.C3.A9olithique_moyen"><span class="tocnumber">3.2</span> <span class="toctext">Paléolithique moyen</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Pal.C3.A9olithique_sup.C3.A9rieur"><span class="tocnumber">3.3</span> <span class="toctext">Paléolithique supérieur</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Les_.C2.AB_hommes_.C2.BB_du_Pal.C3.A9olithique"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Les «&#160;hommes&#160;» du Paléolithique</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Voir_aussi"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Voir aussi</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Liens_externes"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Liens externes</span></a></li>
</ul>
</td>
</tr>
</table>
<script type="text/javascript">
//<![CDATA[
 if (window.showTocToggle) { var tocShowText = "afficher"; var tocHideText = "masquer"; showTocToggle(); } 
//]]>
</script>
<p><a name=".C3.89tymologie"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Étymologie">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Étymologie</span></h2>
<p>Le terme «&#160;<b>Paléolithique</b>&#160;» vient du <a href="../../../../articles/g/r/e/Grec_ancien.html" title="Grec ancien">grec</a> παλαιός / <i>palaios</i> (ancien) et Λίθος / <i>lithos</i> (pierre). Il peut donc se traduire littéralement par «&#160;âge de la pierre ancienne&#160;».</p>
<p>Ce terme a été créé en <a href="../../../../articles/1/8/6/1865.html" title="1865">1865</a> par le <a href="../../../../articles/l/i/s/Liste_de_pr%C3%A9historiens.html" title="Liste de préhistoriens">préhistorien</a> <a href="../../../../articles/j/o/h/John_Lubbock_5688.html" title="John Lubbock">John Lubbock</a> pour désigner l'âge de la pierre taillée, par opposition à l'âge de la pierre polie ou <a href="../../../../articles/n/%C3%A9/o/N%C3%A9olithique.html" title="Néolithique">Néolithique</a>, «&#160;âge de la pierre nouvelle&#160;».</p>
<p><a name="D.C3.A9finition" id="D.C3.A9finition"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Définition">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Définition</span></h2>
<p>Le Paléolithique est caractérisé avant tout par une économie de prédation&#160;: les humains sont des <a href="../../../../articles/c/h/a/Chasseur-cueilleur.html" title="Chasseur-cueilleur">chasseurs-cueilleurs</a> tirant parti des ressources disponibles dans la nature. Outre la <a href="../../../../articles/c/h/a/Chasse.html" title="Chasse">chasse</a> et la <a href="../../../../articles/p/%C3%AA/c/P%C3%AAche_%28halieutique%29.html" title="Pêche (halieutique)">pêche</a>, le <a href="../../../../articles/c/h/a/Charognage.html" class="mw-redirect" title="Charognage">charognage</a> a été envisagé comme moyen d'acquisition de ressources carnées au Paléolithique inférieur et moyen. La <a href="../../../../articles/c/u/e/Cueillette.html" title="Cueillette">cueillette</a> a également dû jouer un rôle important, même s'il est difficile de la mettre en évidence à partir des vestiges archéologiques non périssables.</p>
<p>Les outils de cette époque parvenus jusqu'à nous sont en très grande majorité des outils de pierre taillée, mais des outils en os sont également connus, surtout au Paléolithique supérieur. Le bois est exceptionnellement conservé mais devait être utilisé fréquemment, par exemple pour réaliser des épieux ou pour confectionner des manches. L'<a href="../../../../articles/i/n/d/Industrie_lithique.html" title="Industrie lithique">industrie lithique</a> taillée n'est pas spécifique au Paléolithique puisqu'elle perdure au <a href="../../../../articles/m/%C3%A9/s/M%C3%A9solithique.html" title="Mésolithique">Mésolithique</a>, au <a href="../../../../articles/n/%C3%A9/o/N%C3%A9olithique.html" title="Néolithique">Néolithique</a> et même plus tard. En revanche, l'usage de la pierre polie et le travail des métaux sont inconnus au Paléolithique. Si la céramique est employée pour réaliser de rares statuettes au Paléolithique supérieur, son emploi notamment pour la poterie ne se généralisera qu'au Néolithique.</p>
<p><a name="Subdivisions" id="Subdivisions"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Subdivisions">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Subdivisions</span></h2>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:142px;"><a href="../../../../articles/b/i/f/Image%7EBiface_micoquien.jpg_509c.html" class="image" title="Biface micoquien en silex de Haute-Saône"><img alt="Biface micoquien en silex de Haute-Saône" src="../../../../images/shared/thumb/f/f0/Biface_micoquien.jpg/140px-Biface_micoquien.jpg" width="140" height="187" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/b/i/f/Image%7EBiface_micoquien.jpg_509c.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
Biface <a href="../../../../articles/m/i/c/Micoquien.html" title="Micoquien">micoquien</a> en silex de Haute-Saône</div>
</div>
</div>
<p>Les principales subdivisions du Paléolithique sont présentées ici sommairement (voir les articles spécifiques).</p>
<p><a name="Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur" id="Pal.C3.A9olithique_inf.C3.A9rieur"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Paléolithique inférieur">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Paléolithique inférieur</span></h3>
<div class="detail"><span><a href="../../../../articles/s/e/a/Image%7ESearchtool-80%25.png_e347.html" class="image" title="Icône de détail"><img alt="Icône de détail" src="../../../../images/shared/thumb/1/1a/Searchtool-80%.png/15px-Searchtool-80%.png" width="15" height="15" border="0" /></a> <span>Article détaillé&#160;: <a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_inf%C3%A9rieur.html" title="Paléolithique inférieur">Paléolithique inférieur</a>.</span></span></div>
<ul>
<li>Chronologie&#160;: - 3 Millions d'années / - 300&#160;000 ans</li>
<li>Industries&#160;: <a href="../../../../articles/o/l/d/Oldowayen.html" title="Oldowayen">Oldowayen</a>, <a href="../../../../articles/c/h/e/Chell%C3%A9en.html" title="Chelléen">Chelléen</a> (ou <a href="../../../../articles/a/b/b/Abbevillien.html" class="mw-redirect" title="Abbevillien">Abbevillien</a>), <a href="../../../../articles/a/c/h/Acheul%C3%A9en.html" title="Acheuléen">Acheuléen</a>, <a href="../../../../articles/m/i/c/Micoquien.html" title="Micoquien">Micoquien</a>, Clactonien</li>
<li>Outils caractéristiques&#160;: <a href="../../../../articles/g/a/l/Galet_am%C3%A9nag%C3%A9.html" title="Galet aménagé">galet taillé</a>, <a href="../../../../articles/b/i/f/Biface.html" title="Biface">biface</a>, <a href="../../../../articles/h/a/c/Hachereau.html" title="Hachereau">hachereau</a>, épieux (voir également <a href="../../../../articles/a/r/m/Armement_pr%C3%A9historique.html" title="Armement préhistorique">armement préhistorique</a>)</li>
<li>Maîtrise du feu il y a environ 400&#160;000 ans</li>
</ul>
<p><a name="Pal.C3.A9olithique_moyen" id="Pal.C3.A9olithique_moyen"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Paléolithique moyen">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Paléolithique moyen</span></h3>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:142px;"><a href="../../../../articles/n/u/c/Image%7ENucleus_et_eclat_levallois.jpg_f695.html" class="image" title="Nucléus et éclat Levallois en silex de Haute-Saône"><img alt="Nucléus et éclat Levallois en silex de Haute-Saône" src="../../../../images/shared/thumb/4/43/Nucleus_et_eclat_levallois.jpg/140px-Nucleus_et_eclat_levallois.jpg" width="140" height="105" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/n/u/c/Image%7ENucleus_et_eclat_levallois.jpg_f695.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
<a href="../../../../articles/n/u/c/Nucl%C3%A9us_%28Pr%C3%A9histoire%29_3088.html" title="Nucléus (Préhistoire)">Nucléus</a> et <a href="../../../../articles/%C3%A9/c/l/%C3%89clat_%28Pr%C3%A9histoire%29_45ac.html" title="Éclat (Préhistoire)">éclat</a> <a href="../../../../articles/m/%C3%A9/t/M%C3%A9thode_Levallois_8691.html" title="Méthode Levallois">Levallois</a> en <a href="../../../../articles/s/i/l/Silex.html" title="Silex">silex</a> de Haute-Saône</div>
</div>
</div>
<div class="detail"><span><a href="../../../../articles/s/e/a/Image%7ESearchtool-80%25.png_e347.html" class="image" title="Icône de détail"><img alt="Icône de détail" src="../../../../images/shared/thumb/1/1a/Searchtool-80%.png/15px-Searchtool-80%.png" width="15" height="15" border="0" /></a> <span>Article détaillé&#160;: <a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_moyen.html" title="Paléolithique moyen">Paléolithique moyen</a>.</span></span></div>
<ul>
<li>Chronologie&#160;: - 300&#160;000 ans / - 30&#160;000 ans</li>
<li>Industries&#160;: <a href="../../../../articles/m/o/u/Moust%C3%A9rien.html" title="Moustérien">Moustérien</a>, Tayacien</li>
<li>Outils caractéristiques&#160;: éclats <a href="../../../../articles/m/%C3%A9/t/M%C3%A9thode_Levallois_8691.html" title="Méthode Levallois">Levallois</a>, <a href="../../../../articles/r/a/c/Racloir.html" title="Racloir">racloir</a>, pointe moustérienne (voir également <a href="../../../../articles/a/r/m/Armement_pr%C3%A9historique.html" title="Armement préhistorique">armement préhistorique</a>)</li>
<li>Apparition des premières préoccupations esthétiques (blocs ou os gravés) et spirituelles (sépultures)</li>
</ul>
<p><a name="Pal.C3.A9olithique_sup.C3.A9rieur" id="Pal.C3.A9olithique_sup.C3.A9rieur"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Paléolithique supérieur">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Paléolithique supérieur</span></h3>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:142px;"><a href="../../../../articles/v/e/n/Image%7EVenusWillendorf.jpg_ed3e.html" class="image" title="Vénus de Willendorf (Gravettien)"><img alt="Vénus de Willendorf (Gravettien)" src="../../../../images/shared/thumb/d/d1/VenusWillendorf.jpg/140px-VenusWillendorf.jpg" width="140" height="140" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/v/e/n/Image%7EVenusWillendorf.jpg_ed3e.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
<a href="../../../../articles/v/%C3%A9/n/V%C3%A9nus_de_Willendorf_8938.html" title="Vénus de Willendorf">Vénus de Willendorf</a> (<a href="../../../../articles/g/r/a/Gravettien.html" title="Gravettien">Gravettien</a>)</div>
</div>
</div>
<div class="detail"><span><a href="../../../../articles/s/e/a/Image%7ESearchtool-80%25.png_e347.html" class="image" title="Icône de détail"><img alt="Icône de détail" src="../../../../images/shared/thumb/1/1a/Searchtool-80%.png/15px-Searchtool-80%.png" width="15" height="15" border="0" /></a> <span>Article détaillé&#160;: <a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique_sup%C3%A9rieur.html" title="Paléolithique supérieur">Paléolithique supérieur</a>.</span></span></div>
<ul>
<li>Chronologie&#160;: - 30&#160;000 ans / - 12&#160;000 ans</li>
<li>Industries&#160;: <a href="../../../../articles/c/h/%C3%A2/Ch%C3%A2telperronien.html" title="Châtelperronien">Châtelperronien</a>, <a href="../../../../articles/a/u/r/Aurignacien.html" title="Aurignacien">Aurignacien</a>, <a href="../../../../articles/g/r/a/Gravettien.html" title="Gravettien">Gravettien</a>, <a href="../../../../articles/p/r/o/Protomagdal%C3%A9nien.html" title="Protomagdalénien">Protomagdalénien</a>, <a href="../../../../articles/s/o/l/Solutr%C3%A9en.html" title="Solutréen">Solutréen</a>, <a href="../../../../articles/b/a/d/Badegoulien.html" title="Badegoulien">Badegoulien</a>, <a href="../../../../articles/m/a/g/Magdal%C3%A9nien.html" title="Magdalénien">Magdalénien</a></li>
<li>Outils caractéristiques&#160;: lames retouchées, <a href="../../../../articles/g/r/a/Grattoir.html" title="Grattoir">grattoirs</a>, <a href="../../../../articles/b/u/r/Burin_%28Pr%C3%A9histoire%29_30d9.html" title="Burin (Préhistoire)">burins</a>, pointes de projectiles, outils en os et en bois animal, <a href="../../../../articles/h/a/r/Harpon.html" title="Harpon">harpons</a>, <a href="../../../../articles/p/r/o/Propulseur.html" title="Propulseur">propulseur</a> (voir également <a href="../../../../articles/a/r/m/Armement_pr%C3%A9historique.html" title="Armement préhistorique">armement préhistorique</a>)</li>
<li>Développement de l'<a href="../../../../articles/a/r/t/Art_pr%C3%A9historique.html" title="Art préhistorique">art</a> pariétal (grottes <a href="../../../../articles/g/r/o/Grotte_Chauvet_95b9.html" title="Grotte Chauvet">Chauvet</a>, <a href="../../../../articles/g/r/o/Grotte_Cosquer_216e.html" title="Grotte Cosquer">Cosquer</a>, d'<a href="../../../../articles/a/l/t/Altamira.html" title="Altamira">Altamira</a>, de <a href="../../../../articles/l/a/s/Lascaux.html" title="Lascaux">Lascaux</a>) et mobilier («&#160;<a href="../../../../articles/v/%C3%A9/n/V%C3%A9nus_pal%C3%A9olithiques.html" class="mw-redirect" title="Vénus paléolithiques">Vénus</a>&#160;» <a href="../../../../articles/g/r/a/Gravettien.html" title="Gravettien">gravettiennes</a>)</li>
</ul>
<p><a name="Les_.C2.AB_hommes_.C2.BB_du_Pal.C3.A9olithique" id="Les_.C2.AB_hommes_.C2.BB_du_Pal.C3.A9olithique"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Les «&#160;hommes&#160;» du Paléolithique">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Les «&#160;hommes&#160;» du Paléolithique</span></h2>
<p>À la fin de l’<a href="../../../../articles/%C3%A8/r/e/%C3%88re_tertiaire.html" class="mw-redirect" title="Ère tertiaire">ère tertiaire</a>, au <a href="../../../../articles/p/l/i/Plioc%C3%A8ne.html" title="Pliocène">Pliocène</a> , apparaissent les <a href="../../../../articles/a/u/s/Australopith%C3%A8que.html" title="Australopithèque">Australopithèques</a> ou <i>préhominiens</i>, caractérisés par une <a href="../../../../articles/b/i/p/Bip%C3%A9die.html" title="Bipédie">bipédie</a> parfois imparfaite, mais bien plus marquée que la bipédie occasionnelle des <a href="../../../../articles/c/h/i/Chimpanz%C3%A9.html" title="Chimpanzé">chimpanzés</a> actuels. Mais comme aucune <a href="../../../../articles/i/n/d/Industrie_lithique.html" title="Industrie lithique">industrie lithique</a> n'a pu être formellement attribuée à ces <a href="../../../../articles/a/u/s/Australopith%C3%A8que.html" title="Australopithèque">Australopithèques</a>, cette période ne fait pas partie du paléolithique.</p>
<p>La fabrication d’outils a longtemps été considérée comme un critère permettant de discriminer les humains des non-humains. La mise en évidence d'utilisation et d'adaptation d'outils chez les singes anthropomorphes, en particulier les <a href="../../../../articles/c/h/i/Chimpanz%C3%A9.html" title="Chimpanzé">chimpanzés</a> et récemment les <a href="../../../../articles/g/o/r/Gorille.html" title="Gorille">gorilles</a>, a montré que cette limite n'était pas aussi tranchée. Aujourd'hui, la faculté de produire des outils est reconnue aux <a href="../../../../articles/a/u/s/Australopith%C3%A8que.html" title="Australopithèque">Australopithèques</a> mais elle reste difficile à démontrer.</p>
<p>L'<i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_erectus.html" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i> a longtemps été considéré comme le premier représentant du genre <i>Homo</i> à peupler l'Eurasie. La récente découverte de l’<i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_georgicus.html" title="Homo georgicus">Homo georgicus</a></i> en Géorgie vient relativiser cette idée, même si <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_erectus.html" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i> est connu à des dates anciennes jusqu'en Chine et en Indonésie.</p>
<p>Au <a href="../../../../articles/p/l/%C3%A9/Pl%C3%A9istoc%C3%A8ne.html" title="Pléistocène">Pléistocène</a> moyen, apparaissent les <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_antecessor.html" title="Homo antecessor">Homo antecessor</a></i>, <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_heidelbergensis.html" title="Homo heidelbergensis">Homo heidelbergensis</a></i> et les <a href="../../../../articles/h/o/m/Homme_de_N%C3%A9andertal_734b.html" title="Homme de Néandertal">Néandertaliens</a> (<i>Moustérien</i>). On voit aussi apparaître l’<i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_rhodesiensis.html" title="Homo rhodesiensis">Homo rhodesiensis</a></i>, ancêtre probable de l’<i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_sapiens.html" title="Homo sapiens">Homo sapiens</a></i>.</p>
<p>Lors de la dernière <a href="../../../../articles/p/%C3%A9/r/P%C3%A9riode_glaciaire.html" class="mw-redirect" title="Période glaciaire">période glaciaire</a>, <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_Sapiens_b3ef.html" class="mw-redirect" title="Homo Sapiens">Homo Sapiens</a></i> (Homme de Cro-Magnon, Homme de Grimaldi) arrive en Europe, encore occupée par les Néanderthaliens. En Asie, <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_erectus.html" title="Homo erectus">Homo erectus</a></i> évolue probablement vers <i><a href="../../../../articles/h/o/m/Homo_floresiensis.html" class="mw-redirect" title="Homo floresiensis">Homo floresiensis</a></i>.</p>
<p><a name="Voir_aussi" id="Voir_aussi"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Voir aussi">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Voir aussi</span></h2>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/l/i/g/Ligne_du_temps.html" class="mw-redirect" title="Ligne du temps">Ligne du temps</a></li>
<li><a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9oanthropologie.html" title="Paléoanthropologie">Paléoanthropologie</a></li>
</ul>
<p><a name="Liens_externes" id="Liens_externes"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html" title="Modifier la section&#160;: Liens externes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens externes</span></h2>
<ul>
<li><a href="http://www.systerofnight.net/religion/html/prehistoire.html" class="external text" title="http://www.systerofnight.net/religion/html/prehistoire.html" rel="nofollow">Aspects religieux de la préhistoire</a> Du paléolithique moyen jusqu'à la découverte de l'agriculture.</li>
<li><a href="http://www.hominides.com/html/lieux/musee_prehistoire_nemours.html/" class="external text" title="http://www.hominides.com/html/lieux/musee_prehistoire_nemours.html/" rel="nofollow">Musée de Préhistoire d'Ile-de-France</a></li>
</ul>
<ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail">
<li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/v/e/n/Image%7EVenus_of_Brassempouy.jpg_6122.html" class="image" title="Icône du portail de la Préhistoire"><img alt="Icône du portail de la Préhistoire" src="../../../../images/shared/thumb/6/6b/Venus_of_Brassempouy.jpg/31px-Venus_of_Brassempouy.jpg" width="31" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Portail%7EPr%C3%A9histoire_890a.html" title="Portail:Préhistoire">Portail de la Préhistoire</a></span></span></li>
<li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/l/o/g/Image%7ELogo_OEV.jpg_0cf4.html" class="image" title="Icône du portail de la paléontologie"><img alt="Icône du portail de la paléontologie" src="../../../../images/local/thumb/7/73/Logo_OEV.jpg/37px-Logo_OEV.jpg" width="37" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/p/a/l/Portail%7EPal%C3%A9ontologie_03e4.html" class="mw-redirect" title="Portail:Paléontologie">Portail de la paléontologie</a></span></span></li>
</ul>
<p><span id="ADQ-interwiki-es" style="display:none;" class="AdQ"></span></p>


<!-- 
NewPP limit report
Preprocessor node count: 366/1000000
Post-expand include size: 6345/2048000 bytes
Template argument size: 645/2048000 bytes
Expensive parser function count: 0/500
-->
<div class="printfooter">
</div>
	    <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a>&nbsp;:&#32;<span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/l/%C3%A9/Cat%C3%A9gorie%7EPl%C3%A9istoc%C3%A8ne_1b26.html" title="Catégorie:Pléistocène">Pléistocène</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/r/%C3%A9/Cat%C3%A9gorie%7EPr%C3%A9histoire_7e97.html" title="Catégorie:Préhistoire">Préhistoire</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/a/l/Cat%C3%A9gorie%7EPal%C3%A9olithique_21cb.html" title="Catégorie:Paléolithique">Paléolithique</a></span></div></div></div>	    <!-- end content -->
	    <div class="visualClear"></div>
	  </div>
	</div>
      </div>
      <div id="column-one">
	<div id="p-cactions" class="portlet">
	  <h5>Views</h5>
	  <ul>
	    <li id="ca-nstab-main"
	       class="selected"	       ><a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9olithique.html">Article</a></li><li id="ca-talk"
	       	       ><a href="../../../../articles/p/a/l/Discuter%7EPal%C3%A9olithique_3e32.html">Discussion</a></li><li id="ca-current"
	       	       ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Pal%C3%A9olithique">Version actuelle</a></li>	  </ul>
	</div>
	<div class="portlet" id="p-logo">
	  <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);"
	    href="../../../../index.html"
	    title="Accueil"></a>
	</div>
	<script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script>
		<div class='portlet' id='p-navigation'>
	  <h5>Navigation</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li>
	     	      <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li>
	     	      <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li>
	     	      <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li>
	     	      <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div class='portlet' id='p-Contribuer'>
	  <h5>Contribuer</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li>
	     	      <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li>
	     	      <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li>
	     	      <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li>
	     	      <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div id="p-search" class="portlet">
	  <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5>
	  <div id="searchBody" class="pBody">
	    <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div>
	      <input id="searchInput" name="search" type="text"
	        accesskey="C" value="" />
	      <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton"
	        value="Aller" />
	    </div></form>
	  </div>
	</div>
	<div id="p-lang" class="portlet">
	  <h5>Autres langues</h5>
	  <div class="pBody">
	    <ul>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ar/articles/%D8%B9/%D8%B5/%D8%B1/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D9%8A_%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85.html">العربية</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ast/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADticu.html">Asturianu</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../be-x-old/articles/%D0%BF/%D0%B0/%D0%BB/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82.html">Беларуская (тарашкевіца)</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bg/articles/%D0%BF/%D0%B0/%D0%BB/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82.html">Български</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bs/articles/p/a/l/Paleolit.html">Bosanski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ca/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADtic.html">Català</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../cs/articles/p/a/l/Paleolit.html">Česky</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../cv/articles/%D0%BF/%D0%B0/%D0%BB/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82.html">Чăвашла</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../cy/articles/h/e/n/Hen_Oes_y_Cerrig_8df1.html">Cymraeg</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../da/articles/%C3%A6/l/d/%C3%86ldste_stenalder.html">Dansk</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../de/articles/a/l/t/Altsteinzeit.html">Deutsch</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../el/articles/%CF%80/%CE%B1/%CE%BB/%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%B8%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%82.html">Ελληνικά</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../en/articles/p/a/l/Paleolithic.html">English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../eo/articles/p/a/l/Paleolitiko.html">Esperanto</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../es/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADtico.html">Español</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../et/articles/p/a/l/Paleoliitikum.html">Eesti</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../eu/articles/p/a/l/Paleolito.html">Euskara</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../fi/articles/p/a/l/Paleoliittinen_kausi.html">Suomi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../gl/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADtico.html">Galego</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../he/articles/%D7%AA/%D7%A7/%D7%95/%D7%AA%D7%A7%D7%95%D7%A4%D7%AA_%D7%94%D7%90%D7%91%D7%9F_%D7%94%D7%A7%D7%93%D7%95%D7%9E%D7%94.html">עברית</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hr/articles/s/t/a/Starije_kameno_doba.html">Hrvatski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hu/articles/p/a/l/Paleolitikum.html">Magyar</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../it/articles/p/a/l/Paleolitico.html">Italiano</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ja/articles/%E6%97%A7/%E7%9F%B3/%E5%99%A8/%E6%97%A7%E7%9F%B3%E5%99%A8%E6%99%82%E4%BB%A3.html">日本語</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ko/articles/%EA%B5%AC/%EC%84%9D/%EA%B8%B0/%EA%B5%AC%EC%84%9D%EA%B8%B0_%EC%8B%9C%EB%8C%80.html">한국어</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../la/articles/p/a/l/Palaeolithicum.html">Latina</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../li/articles/p/a/l/Paleolithicum.html">Limburgs</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../lt/articles/p/a/l/Paleolitas.html">Lietuvių</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../lv/articles/p/a/l/Paleol%C4%ABts.html">Latviešu</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../mk/articles/%D0%BF/%D0%B0/%D0%BB/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82.html">Македонски</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ms/articles/z/a/m/Zaman_Paleolitik_9eaa.html">Bahasa Melayu</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../nl/articles/p/a/l/Paleolithicum.html">Nederlands</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../no/articles/p/a/l/Paleolitikum.html">‪Norsk (bokmål)‬</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../oc/articles/p/a/l/Paleolitic.html">Occitan</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pl/articles/p/a/l/Paleolit.html">Polski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pt/articles/p/a/l/Paleol%C3%ADtico.html">Português</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ro/articles/p/a/l/Paleolitic.html">Română</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ru/articles/%D0%BF/%D0%B0/%D0%BB/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82.html">Русский</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sh/articles/p/a/l/Paleolit.html">Srpskohrvatski / Српскохрватски</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../simple/articles/p/a/l/Paleolithic.html">Simple English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sk/articles/p/a/l/Paleolit.html">Slovenčina</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sl/articles/p/a/l/Paleolitik.html">Slovenščina</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sq/articles/p/a/l/Paleoliti.html">Shqip</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sr/articles/%D0%BF/%D0%B0/%D0%BB/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82.html">Српски / Srpski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sv/articles/p/a/l/Paleolitikum.html">Svenska</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../th/articles/%E0%B8%A2/%E0%B8%B8/%E0%B8%84/%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%AB%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%B2.html">ไทย</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../tr/articles/e/s/k/Eski_Ta%C5%9F_%C3%87a%C4%9F%C4%B1_94ce.html">Türkçe</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../uk/articles/%D0%BF/%D0%B0/%D0%BB/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D1%96%D1%82.html">Українська</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../vi/articles/t/h/%E1%BB%9D/Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BB%93_%C4%91%C3%A1_c%C5%A9.html">Tiếng Việt</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../zh/articles/%E6%97%A7/%E7%9F%B3/%E5%99%A8/%E6%97%A7%E7%9F%B3%E5%99%A8%E6%97%B6%E4%BB%A3.html">中文</a>
	      </li>
	      	    </ul>
	  </div>
	</div>
	      </div><!-- end of the left (by default at least) column -->
      <div class="visualClear"></div>
      <div id="footer">
    <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div>	<div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div>	<ul id="f-list">
	  	  	  <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 29 mai 2008 à 20:49 par Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/r/e/i/Utilisateur%7ERei-bot_2ad1.html" title="Utilisateur:Rei-bot">Rei-bot</a>, <a href="../../../../articles/a/l/e/Utilisateur%7EAlexbot_53c6.html" title="Utilisateur:Alexbot">Alexbot</a>, <a href="../../../../articles/b/a/d/Utilisateur%7EBadmood_4dbf.html" title="Utilisateur:Badmood">Badmood</a>, <a href="../../../../articles/g/r/o/Utilisateur%7EGrook_Da_Oger_3394.html" title="Utilisateur:Grook Da Oger">Grook Da Oger</a>, Serendipita77, <a href="../../../../articles/1/2/0/Utilisateur%7E120.html" title="Utilisateur:120">120</a>, <a href="../../../../articles/p/y/m/Utilisateur%7EPymouss44_8467.html" title="Utilisateur:Pymouss44">Pymouss44</a>, <a href="../../../../articles/a/l/l/Utilisateur%7EAlleborgoBot_c888.html" title="Utilisateur:AlleborgoBot">AlleborgoBot</a>, <a href="../../../../articles/s/i/e/Utilisateur%7ESieBot_a9a8.html" title="Utilisateur:SieBot">SieBot</a>, <a href="../../../../articles/l/e/b/Utilisateur%7ELebens_fe10.html" title="Utilisateur:Lebens">Lebens</a>, <a href="../../../../articles/r/u/n/Utilisateur%7ERune_Obash_b60c.html" title="Utilisateur:Rune Obash">Rune Obash</a>, <a href="../../../../articles/a/l/n/Utilisateur%7EAlnoktaBOT_68ba.html" title="Utilisateur:AlnoktaBOT">AlnoktaBOT</a>, <a href="../../../../articles/y/v/e/Utilisateur%7EYves30_cf8e.html" title="Utilisateur:Yves30">Yves30</a>, <a href="../../../../articles/n/i/c/Utilisateur%7ENicolas_Ray_14b8.html" title="Utilisateur:Nicolas Ray">Nicolas Ray</a>, Tonkeul, <a href="../../../../articles/u/l/u/Utilisateur%7EUlu_6e01.html" title="Utilisateur:Ulu">Ulu</a>, <a href="../../../../articles/t/o/o/Utilisateur%7ETooony_3017.html" title="Utilisateur:Tooony">Tooony</a>, <a href="../../../../articles/s/a/s/Utilisateur%7ESashatoBot_387e.html" title="Utilisateur:SashatoBot">SashatoBot</a>, <a href="../../../../articles/e/r/i/Utilisateur%7EEric.dane_0894.html" title="Utilisateur:Eric.dane">Eric.dane</a>, <a href="../../../../articles/p/o/l/Utilisateur%7EPolmars_7b89.html" title="Utilisateur:Polmars">Polmars</a>, <a href="../../../../articles/b/o/t/Utilisateur%7EBotMultichill_5179.html" title="Utilisateur:BotMultichill">BotMultichill</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotQuistnix_d78e.html" title="Utilisateur:RobotQuistnix">RobotQuistnix</a>, <a href="../../../../articles/c/h/i/Utilisateur%7EChicobot_8e22.html" title="Utilisateur:Chicobot">Chicobot</a>, <a href="../../../../articles/t/h/i/Utilisateur%7EThijs%21bot_c2d6.html" title="Utilisateur:Thijs!bot">Thijs!bot</a>, <a href="../../../../articles/s/u/m/Utilisateur%7ESum_180e.html" title="Utilisateur:Sum">Sum</a>, <a href="../../../../articles/e/y/b/Utilisateur%7EEybot_d027.html" title="Utilisateur:Eybot">Eybot</a>, <a href="../../../../articles/b/e/t/Utilisateur%7EBetBot_fca9.html" title="Utilisateur:BetBot">BetBot</a>, <a href="../../../../articles/r/p/a/Utilisateur%7ERpa_125d.html" title="Utilisateur:Rpa">Rpa</a>, <a href="../../../../articles/p/i/x/Utilisateur%7EPixeltoo_d08c.html" title="Utilisateur:Pixeltoo">Pixeltoo</a>, <a href="../../../../articles/e/l/a/Utilisateur%7EElapied_3e46.html" title="Utilisateur:Elapied">Elapied</a>, <a href="../../../../articles/d/%C3%A9/m/Utilisateur%7ED%C3%A9mocrite_5a80.html" title="Utilisateur:Démocrite">Démocrite</a>, <a href="../../../../articles/g/r/i/Utilisateur%7EGribeco_2ab0.html" title="Utilisateur:Gribeco">Gribeco</a>, <a href="../../../../articles/p/a/u/Utilisateur%7EPaul_Martin_b5af.html" title="Utilisateur:Paul Martin">Paul Martin</a>, <a href="../../../../articles/a/m/p/Utilisateur%7EAmphisb%C3%A8ne_12bb.html" title="Utilisateur:Amphisbène">Amphisbène</a>, <a href="../../../../articles/e/r/a/Utilisateur%7EErasmus_dad3.html" title="Utilisateur:Erasmus">Erasmus</a>, <a href="../../../../articles/s/t/a/Utilisateur%7EStanlekub_9f3f.html" title="Utilisateur:Stanlekub">Stanlekub</a>, <a href="../../../../articles/f/l/a/Utilisateur%7EFlaz_54c3.html" title="Utilisateur:Flaz">Flaz</a>, <a href="../../../../articles/g/o/r/Utilisateur%7EGordjazz_80eb.html" title="Utilisateur:Gordjazz">Gordjazz</a>, <a href="../../../../articles/a/l/o/Utilisateur%7EAlo_d8ca.html" title="Utilisateur:Alo">Alo</a>, <a href="../../../../articles/y/u/z/Utilisateur%7EYuzuru_cf84.html" title="Utilisateur:Yuzuru">Yuzuru</a>, <a href="../../../../articles/y/u/r/Utilisateur%7EYurikBot_0f63.html" title="Utilisateur:YurikBot">YurikBot</a>, <a href="../../../../articles/p/i/e/Utilisateur%7EPIerre.Lescanne_15f9.html" title="Utilisateur:PIerre.Lescanne">PIerre.Lescanne</a>, <a href="../../../../articles/h/o/r/Utilisateur%7EHorza_b477.html" title="Utilisateur:Horza">Horza</a>, <a href="../../../../articles/e/s/k/Utilisateur%7EEskimbot_5ab8.html" title="Utilisateur:Eskimbot">Eskimbot</a>, <a href="../../../../articles/f/a/b/Utilisateur%7EFabbot_5475.html" title="Utilisateur:Fabbot">Fabbot</a>, <a href="../../../../articles/j/p/_/Utilisateur%7EJp_Lippini_bba7.html" title="Utilisateur:Jp Lippini">Jp Lippini</a>, <a href="../../../../articles/h/e/m/Utilisateur%7EHemmer_ebdf.html" title="Utilisateur:Hemmer">Hemmer</a>, <a href="../../../../articles/k/a/s/Utilisateur%7EKassus_afe0.html" title="Utilisateur:Kassus">Kassus</a>, <a href="../../../../articles/g/o/r/Utilisateur%7EGordjazzz_fd81.html" title="Utilisateur:Gordjazzz">Gordjazzz</a>, <a href="../../../../articles/z/u/b/Utilisateur%7EZubro_13e7.html" title="Utilisateur:Zubro">Zubro</a>, <a href="../../../../articles/c/h/o/Utilisateur%7EChobot_0dd0.html" title="Utilisateur:Chobot">Chobot</a>, <a href="../../../../articles/j/a/s/Utilisateur%7EJastrow_4522.html" title="Utilisateur:Jastrow">Jastrow</a>, <a href="../../../../articles/l/m/a/Utilisateur%7ELmaltier_4140.html" title="Utilisateur:Lmaltier">Lmaltier</a>, <a href="../../../../articles/m/a/r/Utilisateur%7EMarc_Mongenet_f355.html" title="Utilisateur:Marc Mongenet">Marc Mongenet</a>, <a href="../../../../articles/p/s/e/Utilisateur%7EPseudomoi_f04e.html" title="Utilisateur:Pseudomoi">Pseudomoi</a>, <a href="../../../../articles/d/i/d/Utilisateur%7EDiderobot_2347.html" title="Utilisateur:Diderobot">Diderobot</a>, <a href="../../../../articles/f/p/h/Utilisateur%7EFphilibert_1417.html" title="Utilisateur:Fphilibert">Fphilibert</a>, <a href="../../../../articles/p/h/e/Utilisateur%7EPhe_0278.html" title="Utilisateur:Phe">Phe</a>, <a href="../../../../articles/m/e/d/Utilisateur%7EMedBot_8f10.html" title="Utilisateur:MedBot">MedBot</a>, <a href="../../../../articles/m/i/n/Utilisateur%7EMiniwark_116d.html" title="Utilisateur:Miniwark">Miniwark</a>, <a href="../../../../articles/s/a/x/Utilisateur%7ESaxon_abc2.html" title="Utilisateur:Saxon">Saxon</a>, <a href="../../../../articles/b/u/g/Utilisateur%7EBuggs_feae.html" title="Utilisateur:Buggs">Buggs</a>, <a href="../../../../articles/s/a/m/Utilisateur%7ESam_Hocevar_d973.html" title="Utilisateur:Sam Hocevar">Sam Hocevar</a>, <a href="../../../../articles/p/l/o/Utilisateur%7EPloum%27s_bb7f.html" title="Utilisateur:Ploum's">Ploum's</a>, <a href="../../../../articles/o/r/t/Utilisateur%7EOrthogaffe_792d.html" title="Utilisateur:Orthogaffe">Orthogaffe</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobin_Hood_11e1.html" title="Utilisateur:Robin Hood">Robin Hood</a>, <a href="../../../../articles/h/a/s/Utilisateur%7EHasharBot_01f0.html" title="Utilisateur:HasharBot">HasharBot</a>, <a href="../../../../articles/j/e/f/Utilisateur%7EJeffdelonge_b2d2.html" title="Utilisateur:Jeffdelonge">Jeffdelonge</a> et <a href="../../../../articles/l/o/o/Utilisateur%7ELooxix_a2d5.html" title="Utilisateur:Looxix">Looxix</a>.</li>	  <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/>
Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li>	  <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li>	  <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li>	  	</ul>
      </div>
    </div>
  </body>
</html>

SAMX