Samx Here
n1udSecurity


Server : Apache
System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64
User : hednacluml ( 122243)
PHP Version : 8.3.9
Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl
Directory :  /home/hednacluml/encyclo/articles/h/e/n/

Upload File :
current_dir [ Writeable ] document_root [ Writeable ]

 

Current File : /home/hednacluml/encyclo/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr">
  <head>
    <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" />
	<!-- headlinks removed -->
	<link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/>
    <title>Henry James - Wikipédia</title>
    <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style>
    <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" />
    <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script>
    <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]-->
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script>        <style type="text/css">/*<![CDATA[*/
@import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css";
@import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css";
@import "../../../../raw/gen.css";
/*]]>*/</style>          </head>
  <body
    class="ns-0">
    <div id="globalWrapper">
      <div id="column-content">
	<div id="content">
	  <a name="top" id="contentTop"></a>
	        <h1 class="firstHeading">Henry James</h1>
	  <div id="bodyContent">
	    <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3>
	    <div id="contentSub"></div>
	    	    	    <!-- start content -->
	    <div class="homonymie">Pour les articles <a href="../../../../articles/h/o/m/Aide%7EHomonymie_2a52.html" title="Aide:Homonymie">homonymes</a>, voir <a href="../../../../articles/j/a/m/James.html" title="James">James</a>. <a href="../../../../articles/d/i/s/Image%7EDisambig.svg_8f13.html" class="image" title="Disambig.svg"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/7/72/Disambig.svg/20px-Disambig.svg.png" width="20" height="16" border="0" /></a></div>
<table class="toccolours" style="width:250px; margin: 0 0 0.5em 1em; float:right; border:1px solid rgb(245, 223, 154); background-color: #f9f9f9">
<tr>
<th colspan="2" style="text-align: center; background-color:rgb(245, 223, 154);border:1px solid rgb(205, 183, 114)"><b>Henry James</b></th>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" class="infoboximage" align="center"><a href="../../../../articles/j/a/m/Image%7EJames%2C_Henry_%281843-1916%29_-1913-_by_Sargent%2C_John_Singer_%281856-1925%29.jpg_d03e.html" class="image" title="James, Henry (1843-1916) -1913- by Sargent, John Singer (1856-1925).jpg"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/f/f0/James,_Henry_(1843-1916)_-1913-_by_Sargent,_John_Singer_(1856-1925).jpg/250px-James,_Henry_(1843-1916)_-1913-_by_Sargent,_John_Singer_(1856-1925).jpg" width="250" height="314" border="0" /></a></td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" class="infoboximage" style="border-bottom:1px solid" align="center">Henry James<br />
<small>Portrait par <a href="../../../../articles/j/o/h/John_Singer_Sargent_18e2.html" title="John Singer Sargent">John Singer Sargent</a> (1913).</small>.</td>
</tr>
<tr>
<th>Naissance</th>
<td><a href="../../../../articles/1/5/_/15_avril.html" title="15 avril">15 avril</a> <a href="../../../../articles/1/8/4/1843.html" title="1843">1843</a></td>
</tr>
<tr>
<th>Décès</th>
<td><a href="../../../../articles/2/8/_/28_f%C3%A9vrier.html" title="28 février">28 février</a> <a href="../../../../articles/1/9/1/1916.html" title="1916">1916</a></td>
</tr>
<tr>
<th>Activité</th>
<td>Écrivain</td>
</tr>
<tr>
<th>Nationalité</th>
<td><a href="../../../../articles/f/l/a/Image%7EFlag_of_the_United_States.svg_d767.html" class="image" title="États-Unis"><img alt="États-Unis" src="../../../../images/shared/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/20px-Flag_of_the_United_States.svg.png" width="20" height="11" border="0" class="thumbborder" /></a> <a href="../../../../articles/%C3%A9/t/a/%C3%89tats-Unis_08e2.html" title="États-Unis">Américaine</a></td>
</tr>
<tr>
<th>Œuvres principales</th>
<td><i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Portrait_of_a_Lady_351d.html" class="mw-redirect" title="The Portrait of a Lady">The Portrait of a Lady</a></i>, <i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Bostonians_0abf.html" class="mw-redirect" title="The Bostonians">The Bostonians</a></i></td>
</tr>
</table>
<p><b>Henry James</b>, né à <a href="../../../../articles/n/e/w/New_York_3da4.html" title="New York">New York</a> le <a href="../../../../articles/1/5/_/15_avril.html" title="15 avril">15 avril</a> <a href="../../../../articles/1/8/4/1843.html" title="1843">1843</a> et mort à <a href="../../../../articles/l/o/n/Londres.html" title="Londres">Londres</a> le <a href="../../../../articles/2/8/_/28_f%C3%A9vrier.html" title="28 février">28 février</a> <a href="../../../../articles/1/9/1/1916.html" title="1916">1916</a>, est un écrivain anglo-saxon.</p>
<table id="toc" class="toc" summary="Sommaire">
<tr>
<td>
<div id="toctitle">
<h2>Sommaire</h2>
</div>
<ul>
<li class="toclevel-1"><a href="#Biographie_succincte"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Biographie succincte</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#.C5.92uvres_.28liste_non_exhaustive.29"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Œuvres (liste non exhaustive)</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Bibliographie_critique"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Bibliographie critique</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Voir_aussi"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Voir aussi</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2"><a href="#Liens_internes"><span class="tocnumber">4.1</span> <span class="toctext">Liens internes</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Liens_externes"><span class="tocnumber">4.2</span> <span class="toctext">Liens externes</span></a></li>
</ul>
</li>
</ul>
</td>
</tr>
</table>
<script type="text/javascript">
//<![CDATA[
 if (window.showTocToggle) { var tocShowText = "afficher"; var tocHideText = "masquer"; showTocToggle(); } 
//]]>
</script>
<p><a name="Biographie_succincte" id="Biographie_succincte"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html" title="Modifier la section&#160;: Biographie succincte">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Biographie succincte</span></h2>
<p>Henry James est le second des cinq enfants (William, né en <a href="../../../../articles/1/8/4/1842.html" title="1842">1842</a>, Garth Wilkinson, né en <a href="../../../../articles/1/8/4/1845.html" title="1845">1845</a>, Robertson, né en <a href="../../../../articles/1/8/4/1846.html" title="1846">1846</a>, et Alice née en <a href="../../../../articles/1/8/4/1848.html" title="1848">1848</a>) de Henry James senior et de Mary Robertson Walsh. La fortune acquise par son grand-père, émigré irlandais arrivé aux <a href="../../../../articles/%C3%A9/t/a/%C3%89tats-Unis_08e2.html" title="États-Unis">États-Unis</a> en <a href="../../../../articles/1/7/8/1789.html" title="1789">1789</a>, avait mis la famille à l'abri des servitudes de la vie quotidienne. Son frère aîné, <a href="../../../../articles/w/i/l/William_James_2cca.html" title="William James">William James</a>, deviendra professeur à <a href="../../../../articles/h/a/r/Harvard.html" class="mw-redirect" title="Harvard">Harvard</a> et se fera connaître pour sa philosophie pragmatiste. Malgré des liens solides avec Henry, la rivalité entre les deux frères créa toujours des conflits psychiques latents.</p>
<p>Après un séjour de cinq ans en Europe, la famille s'établit, en <a href="../../../../articles/1/8/6/1860.html" title="1860">1860</a>, en <a href="../../../../articles/n/o/u/Nouvelle-Angleterre_6d0e.html" title="Nouvelle-Angleterre">Nouvelle-Angleterre</a> où elle demeura pendant la guerre civile. En septembre <a href="../../../../articles/1/8/6/1862.html" title="1862">1862</a>, Henry James s'inscrit à la faculté de droit de <a href="../../../../articles/h/a/r/Harvard.html" class="mw-redirect" title="Harvard">Harvard</a>, rapidement abandonnée face au désir d'être «&#160;tout simplement littéraire&#160;». En <a href="../../../../articles/1/8/6/1864.html" title="1864">1864</a>, il publie anonymement sa première nouvelle, ainsi que des comptes-rendus critiques destinés à des revues. <i>The story of a Year</i>, sa première nouvelle signée, paraît dans le numéro de mars <a href="../../../../articles/1/8/6/1865.html" title="1865">1865</a> de l'<i><a href="../../../../articles/a/t/l/Atlantic_Monthly_0d2f.html" class="mw-redirect" title="Atlantic Monthly">Atlantic Monthly</a></i>.</p>
<p>De février <a href="../../../../articles/1/8/6/1869.html" title="1869">1869</a> au printemps <a href="../../../../articles/1/8/7/1870.html" title="1870">1870</a>, James voyage en Europe, d'abord en <a href="../../../../articles/r/o/y/Royaume-Uni_06fe.html" title="Royaume-Uni">Angleterre</a>, puis en <a href="../../../../articles/f/r/a/France.html" title="France">France</a>, en <a href="../../../../articles/s/u/i/Suisse.html" title="Suisse">Suisse</a> et en <a href="../../../../articles/i/t/a/Italie.html" title="Italie">Italie</a>. De retour à <a href="../../../../articles/c/a/m/Cambridge_%28Massachusetts%29_fc1f.html" title="Cambridge (Massachusetts)">Cambridge</a>, il publie son premier roman <i>Watch and Ward</i> (<i>Le regard aux aguets</i>). De mai <a href="../../../../articles/1/8/7/1872.html" title="1872">1872</a> à mars <a href="../../../../articles/1/8/7/1874.html" title="1874">1874</a>, il accompagne sa sœur Alice et sa tante en Europe où il écrit des comptes rendus de voyage pour <i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Nation_3a20.html" title="The Nation">The Nation</a></i>. Il commence à <a href="../../../../articles/r/o/m/Rome.html" title="Rome">Rome</a> l'écriture de son deuxième roman <i><a href="../../../../articles/r/o/d/Roderick_Hudson_bbcd.html" title="Roderick Hudson">Roderick Hudson</a></i>, publié à partir de janvier <a href="../../../../articles/1/8/7/1875.html" title="1875">1875</a> dans l'<i><a href="../../../../articles/a/t/l/Atlantic_Monthly_0d2f.html" class="mw-redirect" title="Atlantic Monthly">Atlantic Monthly</a></i>, qui inaugure le thème «&#160;international&#160;» de la confrontations des cultures d'une Europe raffinée et souvent amorale et d'une Amérique plus fruste, mais plus droite.</p>
<p>Après quelques mois à <a href="../../../../articles/n/e/w/New_York_3da4.html" title="New York">New York</a>, il s'embarque à nouveau pour l'Europe le <a href="../../../../articles/2/0/_/20_octobre.html" title="20 octobre">20 octobre</a> <a href="../../../../articles/1/8/7/1875.html" title="1875">1875</a>. Après un séjour à <a href="../../../../articles/p/a/r/Paris.html" title="Paris">Paris</a>, où il se lie d'amitié avec <a href="../../../../articles/i/v/a/Ivan_Tourgueniev_9635.html" title="Ivan Tourgueniev">Tourgueniev</a> et rencontre <a href="../../../../articles/g/u/s/Gustave_Flaubert_5d09.html" title="Gustave Flaubert">Flaubert</a>, <a href="../../../../articles/%C3%A9/m/i/%C3%89mile_Zola_888d.html" title="Émile Zola">Zola</a>, <a href="../../../../articles/m/a/u/Maupassant.html" class="mw-redirect" title="Maupassant">Maupassant</a> et <a href="../../../../articles/d/a/u/Daudet.html" title="Daudet">Daudet</a>, il s'installe, en juillet <a href="../../../../articles/1/8/7/1876.html" title="1876">1876</a>, à <a href="../../../../articles/l/o/n/Londres.html" title="Londres">Londres</a>. Les cinq années qu'il y passe seront fécondes&#160;: outre de nombreuses nouvelles, il publie <i>The American</i> (<a href="../../../../articles/1/8/7/1877.html" title="1877">1877</a>), <i>The Europeans</i> (<a href="../../../../articles/1/8/7/1878.html" title="1878">1878</a>), un essai sur les poètes et romanciers français (<i>French Poets and Novelists</i>, <a href="../../../../articles/1/8/7/1878.html" title="1878">1878</a>)... <i>Daisy Miller</i>, publié en <a href="../../../../articles/1/8/7/1878.html" title="1878">1878</a>, lui vaut la renommée des deux côtés de l'atlantique. Après <i>Washington Square</i> (<a href="../../../../articles/1/8/8/1880.html" title="1880">1880</a>), <i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Portrait_of_a_Lady_351d.html" class="mw-redirect" title="The Portrait of a Lady">The Portrait of a Lady</a></i> est souvent considéré comme une conclusion magistrale de la première manière de James.</p>
<p>Sa mère décède en janvier <a href="../../../../articles/1/8/8/1882.html" title="1882">1882</a>, alors que James séjourne à <a href="../../../../articles/w/a/s/Washington%2C_DC_48ce.html" class="mw-redirect" title="Washington, DC">Washington</a>. Il revient à <a href="../../../../articles/l/o/n/Londres.html" title="Londres">Londres</a> en mai et effectue un voyage en <a href="../../../../articles/f/r/a/France.html" title="France">France</a> (d'où naîtra, sous le titre <i>A Little Tour in France</i>, un petit guide qui servira à plusieurs générations de voyageurs dans les régions de la Loire et du Midi). Il rentre de façon précipitée aux <a href="../../../../articles/%C3%A9/t/a/%C3%89tats-Unis_08e2.html" title="États-Unis">États-Unis</a> où son père meurt le <a href="../../../../articles/1/8/_/18_d%C3%A9cembre.html" title="18 décembre">18 décembre</a>, avant son arrivée. Il revient à <a href="../../../../articles/l/o/n/Londres.html" title="Londres">Londres</a> au printemps <a href="../../../../articles/1/8/8/1883.html" title="1883">1883</a>. En <a href="../../../../articles/1/8/8/1884.html" title="1884">1884</a>, sa sœur Alice, névrotique, le rejoint à <a href="../../../../articles/l/o/n/Londres.html" title="Londres">Londres</a> où elle décèdera le <a href="../../../../articles/6/_/m/6_mars.html" title="6 mars">6 mars</a> <a href="../../../../articles/1/8/9/1892.html" title="1892">1892</a>.</p>
<p>En <a href="../../../../articles/1/8/8/1886.html" title="1886">1886</a>, il publie deux romans, <i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Bostonians_0abf.html" class="mw-redirect" title="The Bostonians">The Bostonians</a></i> (<i>Les Bostoniennes</i>) et <i>The Princess Casamassima</i>, qui associent à des thèmes politiques et sociaux (<a href="../../../../articles/f/%C3%A9/m/F%C3%A9minisme.html" title="Féminisme">féminisme</a> et <a href="../../../../articles/a/n/a/Anarchisme.html" title="Anarchisme">anarchisme</a>) la recherche d'une identité personnelle. Suivirent deux courts romans en <a href="../../../../articles/1/8/8/1887.html" title="1887">1887</a>, <i>The Reverberator</i> et <i>The Aspern Papers</i> (<i>Les papiers de Jeffrey Aspern</i>), puis <i>The Tragic Muse</i> en <a href="../../../../articles/1/8/8/1888.html" title="1888">1888</a>.</p>
<p>Bien que devenu un auteur au talent reconnu, les revenus de ses livres restaient modestes. Il décide alors, dans l'espoir d'un succès plus important, de se consacrer au théâtre. En <a href="../../../../articles/1/8/9/1891.html" title="1891">1891</a>, une version dramatique de <i>The American</i> rencontre un petit succès en province, mais reçoit un accueil plus mitigé à <a href="../../../../articles/l/o/n/Londres.html" title="Londres">Londres</a>. Il écrira ensuite plusieurs pièces qui ne seront pas montées. En <a href="../../../../articles/1/8/9/1895.html" title="1895">1895</a>, la première de <i>Guy Domville</i> finit dans le désordre et les huées.</p>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:182px;"><a href="../../../../articles/h/e/n/Image%7EHenry_James.jpg_fb3d.html" class="image" title="Henry James en 1910"><img alt="Henry James en 1910" src="../../../../images/shared/thumb/0/08/Henry_James.jpg/180px-Henry_James.jpg" width="180" height="242" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/h/e/n/Image%7EHenry_James.jpg_fb3d.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
Henry James en 1910</div>
</div>
</div>
<p>Après cet échec, il revient au roman, mais en y appliquant, peu à peu, les nouvelles compétences techniques acquises au cours de sa courte carrière dramatique. En <a href="../../../../articles/1/8/9/1897.html" title="1897">1897</a>, il publie <i>The Spoils of Poynton</i> (<i>Les dépouilles de Poyton</i>) et <i>What Maisie Knew</i> (<i>Ce que savait Maisie</i>). Puis viennent les derniers grands romans: <i>The Wings of the Dove</i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1902.html" title="1902">1902</a>), <i>The Ambassadors</i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1903.html" title="1903">1903</a>) et <i><a href="../../../../articles/l/a/_/La_Coupe_d%27or_%28James%29_1d34.html" title="La Coupe d'or (James)">The Golden Bowl</a></i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1904.html" title="1904">1904</a>).</p>
<p>En <a href="../../../../articles/1/9/0/1903.html" title="1903">1903</a>, James a soixante ans et un «&#160;mal du pays passionné&#160;» l'envahit. Le <a href="../../../../articles/3/0/_/30_ao%C3%BBt.html" title="30 août">30 août</a> <a href="../../../../articles/1/9/0/1904.html" title="1904">1904</a>, il débarque à <a href="../../../../articles/n/e/w/New_York_3da4.html" title="New York">New York</a>, pour la première fois depuis vingt ans. Il quitte les <a href="../../../../articles/%C3%A9/t/a/%C3%89tats-Unis_08e2.html" title="États-Unis">États-Unis</a> le <a href="../../../../articles/5/_/j/5_juillet.html" title="5 juillet">5 juillet</a> <a href="../../../../articles/1/9/0/1905.html" title="1905">1905</a>, après avoir donné de nombreuses conférences à travers tout le pays. Ses impressions seront réunies dans un volume intitulé <i>The American Scene</i>.</p>
<p>Avant son retour en <a href="../../../../articles/r/o/y/Royaume-Uni_06fe.html" title="Royaume-Uni">Angleterre</a>, il met au point, avec les <a href="../../../../articles/%C3%A9/d/i/%C3%89ditions_Scribner_e23e.html" title="Éditions Scribner">Éditions Scribner</a>, le projet d'une édition définitive de ses écrits, <i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Novels_and_Tales_of_Henry_James%2C_New_York_Edition_b755.html" title="The Novels and Tales of Henry James, New York Edition">The Novels and Tales of Henry James, New York Edition</a></i>, qui comportera, à terme, vingt-six volumes. Entre <a href="../../../../articles/1/9/0/1906.html" title="1906">1906</a> et <a href="../../../../articles/1/9/0/1909.html" title="1909">1909</a>, il travaille à l'établissement des textes, n'hésitant pas à apporter des corrections significatives à ses œuvres les plus anciennes, et rédige dix-huit préfaces qui donnent des vues pénétrantes sur la genèse des ses œuvres et ses théories littéraires. Le manque de succès de cette entreprise l'affecte durablement.</p>
<p>En <a href="../../../../articles/1/9/1/1915.html" title="1915">1915</a>, déçu par l'attitude des <a href="../../../../articles/%C3%A9/t/a/%C3%89tats-Unis_08e2.html" title="États-Unis">États-Unis</a> face à la guerre qui fait rage sur le continent, il demande et obtient la nationalité britannique. Il a une attaque cardiaque le <a href="../../../../articles/2/_/d/2_d%C3%A9cembre.html" title="2 décembre">2 décembre</a>, suivie d'une seconde le 13. Il reçoit l'<a href="../../../../articles/o/r/d/Ordre_du_M%C3%A9rite_%28Royaume-Uni%29_3f91.html" title="Ordre du Mérite (Royaume-Uni)">ordre du Mérite</a> le jour de l'an <a href="../../../../articles/1/9/1/1916.html" title="1916">1916</a> et meurt le <a href="../../../../articles/2/8/_/28_f%C3%A9vrier.html" title="28 février">28 février</a>.</p>
<p><a name=".C5.92uvres_.28liste_non_exhaustive.29"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html" title="Modifier la section&#160;: Œuvres (liste non exhaustive)">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Œuvres (liste non exhaustive)</span></h2>
<dl>
<dt>Romans</dt>
</dl>
<ul>
<li><i><a href="../../../../articles/r/o/d/Roderick_Hudson_bbcd.html" title="Roderick Hudson">Roderick Hudson</a></i> (<a href="../../../../articles/1/8/7/1876.html" title="1876">1876</a>) (<i>Roderick Hudson</i>)</li>
<li><i>The American</i> (<a href="../../../../articles/1/8/7/1877.html" title="1877">1877</a>) (<i>L'Américain</i>)</li>
<li><i>Daisy Miller</i> (<a href="../../../../articles/1/8/7/1878.html" title="1878">1878</a>) (<i>Daisy Miller)</i></li>
<li><i>The Europeans</i> (<a href="../../../../articles/1/8/7/1878.html" title="1878">1878</a>) (<i>Les Européens</i>)</li>
<li><i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Portrait_of_a_Lady_351d.html" class="mw-redirect" title="The Portrait of a Lady">The Portrait of a Lady</a></i> (<a href="../../../../articles/1/8/8/1881.html" title="1881">1881</a>) (<i>Un portrait de femme</i>)</li>
<li><i>Washington Square</i> (<a href="../../../../articles/1/8/8/1881.html" title="1881">1881</a>)</li>
<li><i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Bostonians_0abf.html" class="mw-redirect" title="The Bostonians">The Bostonians</a></i> (<a href="../../../../articles/1/8/8/1886.html" title="1886">1886</a>) (<i>Les Bostoniennes</i>)</li>
<li><i>The Princess Casamassima</i> (<a href="../../../../articles/1/8/8/1886.html" title="1886">1886</a>) (<i>La Princesse Casamassima</i>)</li>
<li><i>The Tragic Muse</i> (<a href="../../../../articles/1/8/9/1890.html" title="1890">1890</a>)</li>
<li><i>What Maisie Knew</i> (<a href="../../../../articles/1/8/9/1897.html" title="1897">1897</a>) (<i>Ce que savait Maisie</i>)</li>
<li><i>The Wings of the Dove</i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1902.html" title="1902">1902</a>) (<i>Les Ailes de la Colombe</i>)</li>
<li><i>The Ambassadors</i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1903.html" title="1903">1903</a>) (<i>Les Ambassadeurs</i>)</li>
<li><i><a href="../../../../articles/l/a/_/La_Coupe_d%27or_%28James%29_1d34.html" title="La Coupe d'or (James)">The Golden Bowl</a></i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1904.html" title="1904">1904</a>) (<i>La Coupe d'or</i>)</li>
<li><i>Une vie à Londres</i>, Paris, La Différence, 1986, rééd.coll. "minos", 2003.</li>
<li><i>Reverberator</i>, Paris, La Différence, 1988, rééd.coll. "minos", 2003.</li>
<li><i>L'Autre maison</i>, Paris, La Différence, 1987, rééd.coll. "minos", 2005.</li>
<li><i>Le sens du passé</i>, Paris, La Différence, 1991, rééd.coll. "minos", 2007.</li>
</ul>
<dl>
<dt>Nouvelles</dt>
</dl>
<ul>
<li><i>In the Cage</i> (<a href="../../../../articles/1/8/9/1898.html" title="1898">1898</a>)</li>
<li><i>Owen Wingrave</i> (<i>Owen Wingrave</i>)</li>
<li><i>The Aspern Papers</i> (<a href="../../../../articles/1/8/8/1888.html" title="1888">1888</a>) <i>(Les Papiers d'Aspern)</i></li>
<li><i>The Awkward Age</i> (<a href="../../../../articles/1/8/9/1899.html" title="1899">1899</a>)</li>
<li><i>The Beast in the Jungle</i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1903.html" title="1903">1903</a>) (<i>La bête dans la jungle</i>)</li>
<li><i>The Diary of a Man of Fifty</i></li>
<li><i>The Figure in the Carpet</i> <i>L'image dans le tapis</i></li>
<li><i>The Friends of the Friends</i> (<i>Les amis des amis</i>)</li>
<li><i>The Private Life</i> (<i>La Vie privée</i>)</li>
<li><i>The Spoils of Poynton</i> (<a href="../../../../articles/1/8/9/1897.html" title="1897">1897</a>)</li>
<li><i><a href="../../../../articles/t/h/e/The_Turn_of_the_Screw_fa55.html" class="mw-redirect" title="The Turn of the Screw">The Turn of the Screw</a></i> (<a href="../../../../articles/1/8/9/1898.html" title="1898">1898</a>) (<i>Le tour d'écrou</i>)</li>
<li><i>The Pupil</i> (<a href="../../../../articles/1/8/9/1891.html" title="1891">1891</a>) <i>(L'Élève)</i></li>
<li><i>Travelling Companions</i></li>
<li><i>Italian Tales</i> (<i>The Aspern Papers</i>, <i>The Diary of a man of Fifty</i>, <i>Travelling Companions</i>), short stories by Henry James, Éd. <a href="../../../../articles/z/u/l/Zulma.html" title="Zulma">Zulma</a>, coll. Classics <a href="http://www.zulma.fr/domaine-zulma-classics-3.html" class="external autonumber" title="http://www.zulma.fr/domaine-zulma-classics-3.html" rel="nofollow">[1]</a>, Paris, 2005, 192 p.</li>
<li><i>Œuvres complètes I&#160;: Nouvelles 1864-1875</i>, Paris, La Différence, 1990 (Épuisé).</li>
<li><i>Œuvres complètes II&#160;: Nouvelles 1876-1888</i>, Paris, La Différence, 1992.</li>
<li><i>Œuvres complètes III&#160;: Nouvelles 1888-1896</i>, Paris, La Différence, 2008.</li>
</ul>
<dl>
<dt>Théâtre</dt>
</dl>
<ul>
<li><i>Guy Domville</i> (<a href="../../../../articles/1/8/9/1895.html" title="1895">1895</a>)</li>
</ul>
<dl>
<dt>Récits de voyage</dt>
</dl>
<ul>
<li><i>A Little Tour in France</i> (<a href="../../../../articles/1/8/8/1884.html" title="1884">1884</a>)</li>
<li><i>English Hours</i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1905.html" title="1905">1905</a>)</li>
<li><i>The American Scene</i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1907.html" title="1907">1907</a>)</li>
<li><i>Italian Hours</i> (<a href="../../../../articles/1/9/0/1909.html" title="1909">1909</a>)</li>
<li><i>Heures italiennes</i>, Paris, La Différence, 1985, rééd.coll. "minos", 2006.</li>
<li><i>Esquisses parisiennes</i>, Paris, La Différence, 1988, rééd.coll. "minos", 2006.</li>
<li><i>La Scène américaine</i>, Paris, La Différence, 1993, rééd.coll. "minos", 2008.</li>
</ul>
<p><a name="Bibliographie_critique" id="Bibliographie_critique"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html" title="Modifier la section&#160;: Bibliographie critique">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Bibliographie critique</span></h2>
<ul>
<li>Laurette Veza, <i>Henry James, Le Champ du regard</i>, Paris La Table ronde, 1989, 343p</li>
<li><a href="../../../../articles/d/a/v/David_Lodge_eb09.html" title="David Lodge">David Lodge</a>, <i>L'auteur&#160;! L'auteur&#160;!</i> éditions Rivages poche n° 557 (Payot) traduit de l'anglais par Suzanne V. Mayoux.</li>
<li>Nancy Blake, <i>James, écriture et absence</i>, Cistre, 1985</li>
<li>Léon Edel, <i>Henry James, une vie</i>, Seuil, 1990</li>
<li>Evelyne Labré, <i>Écrits sur l'abîme&#160;: les derniers romans de Henry James</i>, Presses Universitaires de Lyon, 1990.</li>
<li>Babette Sayer-Adda, "Henry James, Sublimer et Vivre", 254 p.,2007, PUF.</li>
<li>Jean Pavans, <i>Heures jamesiennes</i>, Paris, La Différence, 2008.</li>
</ul>
<p><a name="Voir_aussi" id="Voir_aussi"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html" title="Modifier la section&#160;: Voir aussi">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Voir aussi</span></h2>
<div class="noprint wikilien_alternatif" style="clear:right; float:right;margin:0 0 1em 1em;width:250px;border:solid #AAAAAA 1px; background:#f9f9f9;padding:0px;font-size:90%;text-align:left;">
<table cellpadding="2" cellspacing="0" style="background-color:transparent">
<tr valign="middle">
<td style="line-height:50px;vertical-align:middle;position:relative" align="center" valign="middle">
<div style="position: relative;"><a href="http://commons.wikimedia.org/wiki/Accueil" title="commons:Accueil"><img alt="commons:Accueil" src="../../../../images/shared/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png" width="50" height="67" border="0" /></a></div>
</td>
<td valign="middle">
<p><span class="plainlinks"><a href="../../../../articles/w/i/k/Wikimedia_Commons_7b57.html" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> propose des documents multimédia libres sur <b><a href="http://commons.wikimedia.org/wiki/Henry_James?uselang=fr" class="external text" title="http://commons.wikimedia.org/wiki/Henry_James?uselang=fr" rel="nofollow">Henry James.</a></b></span></p>
</td>
</tr>
</table>
</div>
<p><a name="Liens_internes" id="Liens_internes"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html" title="Modifier la section&#160;: Liens internes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens internes</span></h3>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/w/a/l/Walter_Van_Rensselaer_Berry_e95f.html" title="Walter Van Rensselaer Berry">Walter Van Rensselaer Berry</a></li>
</ul>
<p><a name="Liens_externes" id="Liens_externes"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html" title="Modifier la section&#160;: Liens externes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens externes</span></h3>
<ul>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span> Le site <a href="http://www2.newpaltz.edu/~hathaway/" class="external text" title="http://www2.newpaltz.edu/~hathaway/" rel="nofollow">The Henry James scholar's Guide to Web Sites</a> contient des œuvres consultables en ligne et de nombreux liens.</li>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span> <a href="http://www.henryjames.org.uk/" class="external text" title="http://www.henryjames.org.uk/" rel="nofollow">The Ladder</a> contient de nombreux textes de James annotés par Adrian Dover et consultables en ligne .</li>
</ul>
<p><br /></p>
<ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail">
<li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/v/i/c/Image%7EVictorHugosmallColor.png_39be.html" class="image" title="Icône du portail de la littérature"><img alt="Icône du portail de la littérature" src="../../../../images/shared/thumb/a/ac/VictorHugosmallColor.png/24px-VictorHugosmallColor.png" width="24" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/l/i/t/Portail%7ELitt%C3%A9rature_0dea.html" title="Portail:Littérature">Portail de la littérature</a></span></span></li>
</ul>
<p><span id="ADQ-interwiki-af" style="display:none;" class="AdQ"></span> <span id="ADQ-interwiki-en" style="display:none;" class="AdQ"></span></p>


<!-- 
NewPP limit report
Preprocessor node count: 279/1000000
Post-expand include size: 4494/2048000 bytes
Template argument size: 1201/2048000 bytes
Expensive parser function count: 0/500
-->
<div class="printfooter">
</div>
	    <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a>&nbsp;:&#32;<span dir='ltr'><a href="../../../../articles/%C3%A9/c/r/Cat%C3%A9gorie%7E%C3%89crivain_am%C3%A9ricain_61aa.html" title="Catégorie:Écrivain américain">Écrivain américain</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/a/n/c/Cat%C3%A9gorie%7EAncien_%C3%A9l%C3%A8ve_d%27Harvard_9777.html" title="Catégorie:Ancien élève d'Harvard">Ancien élève d'Harvard</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/e/r/Cat%C3%A9gorie%7EPersonnalit%C3%A9_new-yorkaise_09e0.html" title="Catégorie:Personnalité new-yorkaise">Personnalité new-yorkaise</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/n/a/i/Cat%C3%A9gorie%7ENaissance_en_1843_6253.html" title="Catégorie:Naissance en 1843">Naissance en 1843</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/d/%C3%A9/c/Cat%C3%A9gorie%7ED%C3%A9c%C3%A8s_en_1916_66c4.html" title="Catégorie:Décès en 1916">Décès en 1916</a></span></div></div></div>	    <!-- end content -->
	    <div class="visualClear"></div>
	  </div>
	</div>
      </div>
      <div id="column-one">
	<div id="p-cactions" class="portlet">
	  <h5>Views</h5>
	  <ul>
	    <li id="ca-nstab-main"
	       class="selected"	       ><a href="../../../../articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Article</a></li><li id="ca-talk"
	       	       ><a href="../../../../articles/h/e/n/Discuter%7EHenry_James_dce8.html">Discussion</a></li><li id="ca-current"
	       	       ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Henry_James">Version actuelle</a></li>	  </ul>
	</div>
	<div class="portlet" id="p-logo">
	  <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);"
	    href="../../../../index.html"
	    title="Accueil"></a>
	</div>
	<script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script>
		<div class='portlet' id='p-navigation'>
	  <h5>Navigation</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li>
	     	      <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li>
	     	      <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li>
	     	      <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li>
	     	      <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div class='portlet' id='p-Contribuer'>
	  <h5>Contribuer</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li>
	     	      <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li>
	     	      <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li>
	     	      <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li>
	     	      <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div id="p-search" class="portlet">
	  <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5>
	  <div id="searchBody" class="pBody">
	    <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div>
	      <input id="searchInput" name="search" type="text"
	        accesskey="C" value="" />
	      <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton"
	        value="Aller" />
	    </div></form>
	  </div>
	</div>
	<div id="p-lang" class="portlet">
	  <h5>Autres langues</h5>
	  <div class="pBody">
	    <ul>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../af/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Afrikaans</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bcl/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Bikol Central</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bg/articles/%D1%85/%D0%B5/%D0%BD/%D0%A5%D0%B5%D0%BD%D1%80%D0%B8_%D0%94%D0%B6%D0%B5%D0%B9%D0%BC%D1%81_3e36.html">Български</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bn/articles/%E0%A6%B9/%E0%A7%87/%E0%A6%A8/%E0%A6%B9%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A6%B0%E0%A6%BF_%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%B8.html">বাংলা</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ca/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Català</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../cs/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Česky</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../de/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Deutsch</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../en/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../es/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Español</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../fi/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Suomi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../he/articles/%D7%94/%D7%A0/%D7%A8/%D7%94%D7%A0%D7%A8%D7%99_%D7%92%27%D7%99%D7%99%D7%9E%D7%A1.html">עברית</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hr/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Hrvatski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hu/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Magyar</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../it/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Italiano</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ja/articles/%E3%83%98/%E3%83%B3/%E3%83%AA/%E3%83%98%E3%83%B3%E3%83%AA%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%82%B8%E3%82%A7%E3%82%A4%E3%83%A0%E3%82%BA.html">日本語</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ka/articles/%E1%83%B0/%E1%83%94/%E1%83%9C/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%AF%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%A1%E1%83%98.html">ქართული</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../lv/articles/h/e/n/Henrijs_D%C5%BEeimss_1cf2.html">Latviešu</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../nl/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Nederlands</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../no/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">‪Norsk (bokmål)‬</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pl/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Polski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pt/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Português</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ro/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Română</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ru/articles/%D0%B4/%D0%B6/%D0%B5/%D0%94%D0%B6%D0%B5%D0%B9%D0%BC%D1%81%2C_%D0%93%D0%B5%D0%BD%D1%80%D0%B8_f5dd.html">Русский</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sh/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Srpskohrvatski / Српскохрватски</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sv/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Svenska</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../tr/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Türkçe</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ur/articles/%DB%81/%D9%86/%D8%B1/%DB%81%D9%86%D8%B1%DB%8C_%D8%AC%DB%8C%D9%85%D8%B2.html">اردو</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../vi/articles/h/e/n/Henry_James_3a8a.html">Tiếng Việt</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../zh/articles/%E4%BA%A8/%E5%88%A9/%C2%B7/%E4%BA%A8%E5%88%A9%C2%B7%E8%A9%B9%E5%A7%86%E6%96%AF.html">中文</a>
	      </li>
	      	    </ul>
	  </div>
	</div>
	      </div><!-- end of the left (by default at least) column -->
      <div class="visualClear"></div>
      <div id="footer">
    <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div>	<div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div>	<ul id="f-list">
	  	  	  <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 5 mai 2008 à 15:07 par Utilisateur <a href="../../../../articles/a/l/e/Utilisateur%7EAlexbot_53c6.html" title="Utilisateur:Alexbot">Alexbot</a>. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/a/d/d/Utilisateur%7EAddacat_48e4.html" title="Utilisateur:Addacat">Addacat</a>, <a href="../../../../articles/p/h/e/Utilisateur%7EPhe_0278.html" title="Utilisateur:Phe">Phe</a>, Shabanu, Loubabi, <a href="../../../../articles/s/i/e/Utilisateur%7ESieBot_a9a8.html" title="Utilisateur:SieBot">SieBot</a>, <a href="../../../../articles/r/o/g/Utilisateur%7ERogojine_132f.html" title="Utilisateur:Rogojine">Rogojine</a>, <a href="../../../../articles/f/l/a/Utilisateur%7EFlaBot_bc06.html" title="Utilisateur:FlaBot">FlaBot</a>, <a href="../../../../articles/z/i/z/Utilisateur%7EZiziBot_cd7a.html" title="Utilisateur:ZiziBot">ZiziBot</a>, <a href="../../../../articles/x/i/l/Utilisateur%7EXila_accd.html" title="Utilisateur:Xila">Xila</a>, <a href="../../../../articles/i/n/f/Utilisateur%7EInfierno_7fd6.html" title="Utilisateur:Infierno">Infierno</a>, <a href="../../../../articles/s/y/l/Utilisateur%7ESylfred1977_3447.html" title="Utilisateur:Sylfred1977">Sylfred1977</a>, <a href="../../../../articles/d/r/a/Utilisateur%7EDragonBot_98be.html" title="Utilisateur:DragonBot">DragonBot</a>, <a href="../../../../articles/l/o/v/Utilisateur%7ELoveless_6fc1.html" title="Utilisateur:Loveless">Loveless</a>, <a href="../../../../articles/m/u/_/Utilisateur%7EMu_fdae.html" title="Utilisateur:Mu">Mu</a>, <a href="../../../../articles/p/o/r/Utilisateur%7EPortokali_027e.html" title="Utilisateur:Portokali">Portokali</a>, <a href="../../../../articles/b/a/d/Utilisateur%7EBadmood_4dbf.html" title="Utilisateur:Badmood">Badmood</a>, <a href="../../../../articles/e/r/a/Utilisateur%7EErabot_61a5.html" title="Utilisateur:Erabot">Erabot</a>, <a href="../../../../articles/p/i/e/Utilisateur%7EPieRRoBoT_0564.html" title="Utilisateur:PieRRoBoT">PieRRoBoT</a>, <a href="../../../../articles/v/i/n/Utilisateur%7EVincent_Lextrait_7373.html" title="Utilisateur:Vincent Lextrait">Vincent Lextrait</a>, <a href="../../../../articles/y/o/n/Utilisateur%7EYonaBot_4a33.html" title="Utilisateur:YonaBot">YonaBot</a>, <a href="../../../../articles/d/a/b/Utilisateur%7EDaBot_47e0.html" title="Utilisateur:DaBot">DaBot</a>, <a href="../../../../articles/s/p/o/Utilisateur%7ESpooky_4745.html" title="Utilisateur:Spooky">Spooky</a>, <a href="../../../../articles/c/h/i/Utilisateur%7EChicobot_8e22.html" title="Utilisateur:Chicobot">Chicobot</a>, <a href="../../../../articles/w/a/r/Utilisateur%7EWarddrBOT_c971.html" title="Utilisateur:WarddrBOT">WarddrBOT</a>, <a href="../../../../articles/k/e/l/Utilisateur%7EKelson_c689.html" title="Utilisateur:Kelson">Kelson</a>, <a href="../../../../articles/t/h/i/Utilisateur%7EThijs%21bot_c2d6.html" title="Utilisateur:Thijs!bot">Thijs!bot</a>, <a href="../../../../articles/2/5/1/Utilisateur%7E2514.html" title="Utilisateur:2514">2514</a>, <a href="../../../../articles/e/l/g/Utilisateur%7EElg_d7e4.html" title="Utilisateur:Elg">Elg</a>, <a href="../../../../articles/p/b/v/Utilisateur%7EPbv_0fbc.html" title="Utilisateur:Pbv">Pbv</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotQuistnix_d78e.html" title="Utilisateur:RobotQuistnix">RobotQuistnix</a>, <a href="../../../../articles/a/t/t/Utilisateur%7EAttis_cc63.html" title="Utilisateur:Attis">Attis</a>, <a href="../../../../articles/j/e/r/Utilisateur%7EJerome_misc_203f.html" title="Utilisateur:Jerome misc">Jerome misc</a>, <a href="../../../../articles/e/s/k/Utilisateur%7EEskimbot_5ab8.html" title="Utilisateur:Eskimbot">Eskimbot</a>, <a href="../../../../articles/d/e/a/Utilisateur%7EDeansfa_9010.html" title="Utilisateur:Deansfa">Deansfa</a>, <a href="../../../../articles/y/u/r/Utilisateur%7EYurikBot_0f63.html" title="Utilisateur:YurikBot">YurikBot</a>, <a href="../../../../articles/m/a/g/Utilisateur%7EMagnetiK-BoT_45d2.html" title="Utilisateur:MagnetiK-BoT">MagnetiK-BoT</a>, <a href="../../../../articles/v/a/l/Utilisateur%7EVal%C3%A9rie75_1218.html" title="Utilisateur:Valérie75">Valérie75</a>, <a href="../../../../articles/d/a/n/Utilisateur%7EDaniel_Case_4741.html" title="Utilisateur:Daniel Case">Daniel Case</a>, <a href="../../../../articles/k/o/y/Utilisateur%7EKoyuki_0284.html" title="Utilisateur:Koyuki">Koyuki</a>, <a href="../../../../articles/e/n/z/Utilisateur%7EEnzino_ecfd.html" title="Utilisateur:Enzino">Enzino</a>, <a href="../../../../articles/k/o/t/Utilisateur%7EKotIwan_bbf6.html" title="Utilisateur:KotIwan">KotIwan</a>, <a href="../../../../articles/z/i/e/Utilisateur%7EZiel_2e6c.html" title="Utilisateur:Ziel">Ziel</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotE_4c36.html" title="Utilisateur:RobotE">RobotE</a>, <a href="../../../../articles/f/o/u/Utilisateur%7EFourvin_0d43.html" title="Utilisateur:Fourvin">Fourvin</a>, <a href="../../../../articles/m/e/d/Utilisateur%7EMedBot_8f10.html" title="Utilisateur:MedBot">MedBot</a>, <a href="../../../../articles/s/a/m/Utilisateur%7ESam_Hocevar_d973.html" title="Utilisateur:Sam Hocevar">Sam Hocevar</a>, <a href="../../../../articles/g/u/i/Utilisateur%7EGuil_502d.html" title="Utilisateur:Guil">Guil</a>, <a href="../../../../articles/o/r/t/Utilisateur%7EOrthogaffe_792d.html" title="Utilisateur:Orthogaffe">Orthogaffe</a>, <a href="../../../../articles/s/t/s/Utilisateur%7ESts_beae.html" title="Utilisateur:Sts">Sts</a>, <a href="../../../../articles/h/a/s/Utilisateur%7EHasharBot_01f0.html" title="Utilisateur:HasharBot">HasharBot</a>, <a href="../../../../articles/s/h/a/Utilisateur%7EShaihulud_9ff4.html" title="Utilisateur:Shaihulud">Shaihulud</a> et <a href="../../../../articles/l/o/o/Utilisateur%7ELooxix_a2d5.html" title="Utilisateur:Looxix">Looxix</a> et Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia.</li>	  <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/>
Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li>	  <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li>	  <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li>	  	</ul>
      </div>
    </div>
  </body>
</html>

SAMX