Server : Apache System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64 User : hednacluml ( 122243) PHP Version : 8.3.9 Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl Directory : /home/hednacluml/encyclo/articles/b/i/c/ |
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" /> <!-- headlinks removed --> <link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/> <title>Bicarbonate de soude - Wikipédia</title> <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style> <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" /> <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]--> <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script> <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]--> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script> <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script> <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css"; @import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css"; @import "../../../../raw/gen.css"; /*]]>*/</style> </head> <body class="ns-0"> <div id="globalWrapper"> <div id="column-content"> <div id="content"> <a name="top" id="contentTop"></a> <h1 class="firstHeading">Bicarbonate de soude</h1> <div id="bodyContent"> <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3> <div id="contentSub"></div> <!-- start content --> <table align="right" rules="all" cellpadding="3" cellspacing="0" border="0" style="margin: 0 0 1em 1em; border: 1px solid #B39DB3; background-color: #FFFFFF"> <tr> <th colspan="3" style="background:#FFDEAD"> <table style="background:#FFDEAD" align="center" width="100%"> <tr> <td></td> <th style="background:#FFDEAD" width="100%"><font color="black" size="4"><b>Bicarbonate de sodium</b></font></th> <td></td> </tr> </table> </th> </tr> <tr> <td colspan="2" align="center"> <center> <div class="floatnone"><span><a href="../../../../articles/s/o/d/Image%7ESodium_bicarbonate.png_97ed.html" class="image" title="Sodium bicarbonate.png"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/b/bd/Sodium_bicarbonate.png/160px-Sodium_bicarbonate.png" width="160" height="100" border="0" /></a></span></div> <small>Structure du bicarbonate de soude</small></center> </td> </tr> <tr> <th bgcolor="#FFDEAD" colspan="2"><i><b>Général</b></i></th> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/f/o/r/Formule_brute.html" title="Formule brute">Formule brute</a></td> <td>NaHCO<sub>3</sub></td> </tr> <tr style="display:none;"> <td><a href="../../../../articles/d/%C3%A9/n/D%C3%A9nomination_commune_internationale.html" title="Dénomination commune internationale">DCI</a></td> <td>{{{DCI}}}</td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/n/o/m/Nomenclature_IUPAC_d752.html" title="Nomenclature IUPAC">Nom IUPAC</a></td> <td>hydrogénocarbonate de sodium</td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/n/u/m/Num%C3%A9ro_CAS_9e01.html" title="Numéro CAS">Numéro CAS</a></td> <td>144-55-8</td> </tr> <tr style="display:none;"> <td><a href="../../../../articles/n/u/m/Num%C3%A9ro_EINECS_f792.html" title="Numéro EINECS">Numéro EINECS</a></td> <td>{{{EINECS}}}</td> </tr> <tr style="display:none;"> <td><a href="../../../../articles/c/o/d/Code_ATC_1464.html" class="mw-redirect" title="Code ATC">Code ATC</a></td> <td></td> </tr> <tr> <td>Apparence</td> <td>solide cristallin blanc</td> </tr> <tr> <th bgcolor="#FFDEAD" colspan="2"><i><b>Propriétés physiques</b></i></th> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/m/a/s/Masse_mol%C3%A9culaire.html" title="Masse moléculaire">Masse moléculaire</a></td> <td>84,007 <a href="../../../../articles/u/n/i/Unit%C3%A9_de_masse_atomique.html" title="Unité de masse atomique">u</a></td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/t/e/m/Temp%C3%A9rature_de_fusion.html" title="Température de fusion">Température<br /> de fusion</a></td> <td>décompose au dessus 50°C</td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/s/o/l/Solubilit%C3%A9.html" title="Solubilité">Solubilité</a></td> <td>12 g/100 ml d'eau (20°C)</td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/d/e/n/Densit%C3%A9.html" title="Densité">Densité</a></td> <td>2,16</td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/c/o/n/Constante_d%27%C3%A9quilibre.html#.C3.89quilibres_acido-basiques_:_KA.2C_KB" title="Constante d'équilibre">pKa</a></td> <td>6.3</td> </tr> <tr> <th bgcolor="#D7FFC7" colspan="2"><i><b>Pharmacologie</b></i></th> </tr> <tr> <td>Voie d'administration</td> <td></td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/b/i/o/Biodisponibilit%C3%A9.html" title="Biodisponibilité">Biodisponibilité</a></td> <td></td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/m/%C3%A9/t/M%C3%A9tabolisme.html" title="Métabolisme">Métabolisme</a></td> <td></td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/d/e/m/Demi-vie.html" title="Demi-vie">Demi-vie</a></td> <td></td> </tr> <tr> <td><a href="../../../../articles/e/x/c/Excr%C3%A9tion.html" title="Excrétion">Excrétion</a></td> <td></td> </tr> <tr> <th bgcolor="#BDFFB2" colspan="2"><i><b>Caractéristiques commerciales</b></i></th> </tr> <tr> <td><b>Noms</b></td> <td></td> </tr> <tr> <td><b>Classe</b></td> <td></td> </tr> <tr> <td>Autres</td> <td></td> </tr> <tr> <th colspan="2" bgcolor="#FFDEAD">Unités du <a href="../../../../articles/s/y/s/Syst%C3%A8me_international.html" class="mw-redirect" title="Système international">SI</a> & <a href="../../../../articles/c/o/n/Conditions_normales_de_temp%C3%A9rature_et_de_pression.html" class="mw-redirect" title="Conditions normales de température et de pression">CNTP</a>,<br /> sauf indication contraire.</th> </tr> </table> <p>L'<b>hydrogénocarbonate de sodium</b> ou <b>bicarbonate de soude</b> ou <b>bicarbonate de sodium</b> a pour formule NaHCO<sub>3</sub>. C'est un composé blanc, qui se présente sous forme de poudre.</p> <p>Au Canada, dans le langage courant, il peut être appellé parfois la « petite vache ». Cela à cause de la petite vache représentée sur les boites de bicarbonate de soude vendues par la compagnie " Cow Brand ".</p> <table id="toc" class="toc" summary="Sommaire"> <tr> <td> <div id="toctitle"> <h2>Sommaire</h2> </div> <ul> <li class="toclevel-1"><a href="#Histoire"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Histoire</span></a></li> <li class="toclevel-1"><a href="#Obtention"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Obtention</span></a></li> <li class="toclevel-1"><a href="#Propri.C3.A9t.C3.A9s"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Propriétés</span></a> <ul> <li class="toclevel-2"><a href="#Pour_la_maison"><span class="tocnumber">3.1</span> <span class="toctext">Pour la maison</span></a></li> <li class="toclevel-2"><a href="#Pour_les_soins_du_corps"><span class="tocnumber">3.2</span> <span class="toctext">Pour les soins du corps</span></a></li> <li class="toclevel-2"><a href="#Pour_la_cuisine"><span class="tocnumber">3.3</span> <span class="toctext">Pour la cuisine</span></a></li> <li class="toclevel-2"><a href="#Autres_utilisations"><span class="tocnumber">3.4</span> <span class="toctext">Autres utilisations</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1"><a href="#Annexes"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Annexes</span></a> <ul> <li class="toclevel-2"><a href="#Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"><span class="tocnumber">4.1</span> <span class="toctext">Notes et références</span></a></li> <li class="toclevel-2"><a href="#Bibliographie"><span class="tocnumber">4.2</span> <span class="toctext">Bibliographie</span></a></li> <li class="toclevel-2"><a href="#Articles_connexes"><span class="tocnumber">4.3</span> <span class="toctext">Articles connexes</span></a></li> <li class="toclevel-2"><a href="#Liens_et_documents_externes"><span class="tocnumber">4.4</span> <span class="toctext">Liens et documents externes</span></a></li> </ul> </li> </ul> </td> </tr> </table> <script type="text/javascript"> //<![CDATA[ if (window.showTocToggle) { var tocShowText = "afficher"; var tocHideText = "masquer"; showTocToggle(); } //]]> </script> <p><a name="Histoire" id="Histoire"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Histoire">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Histoire</span></h2> <p>Les Égyptiens de l'antiquité utilisaient déjà les propriétés du <a href="../../../../articles/n/a/t/Natron.html" title="Natron">natron</a>, un minéral composé de carbonate de sodium et de bicarbonate de sodium. Ils tiraient cette substance de l'évaporation des lacs salés et l'employaient pour se frotter le corps, comme un savon.</p> <p>En <a href="../../../../articles/1/7/9/1791.html" title="1791">1791</a>, un chimiste français élabore pour la première fois le bicarbonate de soude, tel que nous le connaissons aujourd'hui, cependant le raffinage du <a href="../../../../articles/c/a/r/Carbonate_de_sodium.html" title="Carbonate de sodium">carbonate de sodium</a> pour donner du bicarbonate de sodium a été mis au point en <a href="../../../../articles/1/8/4/1846.html" title="1846">1846</a> par deux boulangers new-yorkais : John Dwight et Austin Church.</p> <p><a name="Obtention" id="Obtention"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Obtention">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Obtention</span></h2> <p>Le bicarbonate de sodium peut être obtenu à partir de gisements de <a href="../../../../articles/n/a/t/Natron.html" title="Natron">natron</a>.</p> <p>Le procédé à l'ammoniac produit du <a href="../../../../articles/c/a/r/Carbonate_de_sodium.html" title="Carbonate de sodium">carbonate de sodium</a> (Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) à partir de <a href="../../../../articles/c/h/l/Chlorure_de_sodium.html" title="Chlorure de sodium">sel</a> et de <a href="../../../../articles/c/r/a/Craie.html" title="Craie">craie</a>. Ce carbonate de sodium donne du bicarbonate de soude selon la réaction suivante :</p> <dl> <dd>Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O + CO<sub>2</sub> → 2 NaHCO<sub>3</sub></dd> </dl> <p><a name="Propri.C3.A9t.C3.A9s" id="Propri.C3.A9t.C3.A9s"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Propriétés">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Propriétés</span></h2> <div class="thumb tleft"> <div class="thumbinner" style="width:182px;"><a href="../../../../articles/s/o/l/Image%7ESolubilite_NaHCO3.png_305b.html" class="image" title="Solubilité aqueuse"><img alt="Solubilité aqueuse" src="../../../../images/shared/thumb/f/fb/Solubilite_NaHCO3.png/180px-Solubilite_NaHCO3.png" width="180" height="144" border="0" class="thumbimage" /></a> <div class="thumbcaption"> <div class="magnify"><a href="../../../../articles/s/o/l/Image%7ESolubilite_NaHCO3.png_305b.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div> Solubilité aqueuse</div> </div> </div> <p>Le bicarbonate de sodium est <a href="../../../../articles/b/i/o/Biod%C3%A9gradable.html" class="mw-redirect" title="Biodégradable">biodégradable</a> et n'est pas <a href="../../../../articles/t/o/x/Toxique.html" class="mw-redirect" title="Toxique">toxique</a> pour l'<a href="../../../../articles/e/n/v/Environnement.html" title="Environnement">environnement</a> ni pour la <a href="../../../../articles/s/a/n/Sant%C3%A9.html" title="Santé">santé</a>.</p> <p>Le bicarbonate de sodium ne doit pas être confondu avec la <a href="../../../../articles/s/o/u/Soude.html" class="mw-redirect" title="Soude">soude</a> caustique ni avec le <a href="../../../../articles/c/a/r/Carbonate_de_sodium.html" title="Carbonate de sodium">carbonate de sodium</a>.</p> <p><br /></p> <p><br /></p> <p><br /></p> <p><br /></p> <p><br /></p> <p><a name="Pour_la_maison" id="Pour_la_maison"></a></p> <h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Pour la maison">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Pour la maison</span></h3> <ul> <li>agent nettoyant ;</li> <li>adoucisseur d'eau ;</li> <li>désodorisant ;</li> <li>rafraîchit les tapis ;</li> <li>utilisé dans certains extincteurs à poudre ;</li> <li>Il peut être utilisé pour éteindre un incendie lorsque l'usage de l'eau est déconseillé. Par exemple pour les feux de friture.</li> <li>Il bloque le développement des allergènes d'acariens <a href="../../../../articles/a/c/a/Acari.html" title="Acari">acari</a> (Dermatophagoïdes pteronyssinus et D. farinae) - 20 g/m2 en poudre sur les tapis, moquette et matelas</li> </ul> <p><a name="Pour_les_soins_du_corps" id="Pour_les_soins_du_corps"></a></p> <h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Pour les soins du corps">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Pour les soins du corps</span></h3> <ul> <li>blanchit les dents ;</li> <li>attendrit les durillons et de réduit la démangeaison occasionnée par le pied d'athlète ;</li> <li>utilisé pour les gargarismes ;</li> <li>calme les maux d'estomac, en buvant une préparation réalisée avec une cuillerée à soupe de bicarbonate de soude dans un verre d'eau froide ;</li> <li>calme l'<a href="../../../../articles/e/c/z/Ecz%C3%A9ma.html" title="Eczéma">eczéma</a> (une demi-tasse de bicarbonate de soude dans un bain chaud de 15 à 20 minutes) ;</li> <li>calme les coups de soleil avec des compresses trempées dans une solution réalisée avec une cuillerée à soupe de bicarbonate de soude dans 25 cl d'eau.</li> <li>utilisé aussi pour les boutons de fièvre, les gencives douloureuses, les maux de gorge, les mycoses, les piqûres d'insectes et les verrues.</li> </ul> <p><a name="Pour_la_cuisine" id="Pour_la_cuisine"></a></p> <h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Pour la cuisine">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Pour la cuisine</span></h3> <ul> <li>mélangé avec de l'acide dans la <a href="../../../../articles/l/e/v/Levure_chimique.html" title="Levure chimique">levure chimique</a>, il dégage du dioxyde de carbone, ce qui rend les plats meilleurs et plus digestes ;</li> <li>facilite la digestion des aliments ;</li> <li>jeté dans l'eau bouillante, il garde leur couleur verte aux légumes cuits à l'eau tels que les haricots verts ou les <a href="../../../../articles/b/r/o/Brocoli.html" title="Brocoli">brocolis</a>.</li> <li>dans les aliments industriels, c'est l'<a href="../../../../articles/a/d/d/Additif_alimentaire.html" title="Additif alimentaire">additif alimentaire</a> <a href="../../../../articles/n/u/m/Num%C3%A9ro_E_6c43.html" title="Numéro E">numéro E</a>500 (ii)<sup id="cite_ref-95.2F2.2FCE_0-0" class="reference"><a href="#cite_note-95.2F2.2FCE-0" title=""><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il est utilisé comme <a href="../../../../articles/a/g/e/Agent_de_levuration.html" class="mw-redirect" title="Agent de levuration">agent de levuration</a> ou comme <a href="../../../../articles/r/%C3%A9/g/R%C3%A9gulateur_alimentaire_de_pH_9a6a.html" title="Régulateur alimentaire de pH">régulateur de pH</a><sup id="cite_ref-Codex_Alimentarius_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Codex_Alimentarius-1" title=""><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> </ul> <p><br /></p> <p><a name="Autres_utilisations" id="Autres_utilisations"></a></p> <h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Autres utilisations">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Autres utilisations</span></h3> <ul> <li><a href="../../../../articles/a/n/o/Anodisation.html" title="Anodisation">anodisation</a> de l'<a href="../../../../articles/a/l/u/Aluminium.html" title="Aluminium">aluminium</a> ;</li> <li>jardinage : <a href="../../../../articles/f/o/n/Fongicide.html" title="Fongicide">Fongicide</a> (pour lutter contre l'<a href="../../../../articles/o/%C3%AF/d/O%C3%AFdium.html" title="Oïdium">oïdium</a> par exemple).</li> </ul> <p><a name="Annexes" id="Annexes"></a></p> <h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Annexes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Annexes</span></h2> <p><a name="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences" id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></a></p> <h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Notes et références">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Notes et références</span></h3> <div style="font-size: 85%"> <ol class="references"> <li id="cite_note-95.2F2.2FCE-0"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-95.2F2.2FCE_0-0" title="">↑</a></span> <span class="ouvrage" id="95.2F2.2FCE"><a href="../../../../articles/p/a/r/Parlement_Europ%C3%A9en_ecb7.html" class="mw-redirect" title="Parlement Européen">Parlement Européen</a> et <a href="../../../../articles/c/o/n/Conseil_de_l%27Union_europ%C3%A9enne_1c82.html" title="Conseil de l'Union européenne">Conseil de l'Union européenne</a>, <cite>« DIRECTIVE 95/2/CE concernant les additifs alimentaires autres que les colorants et les édulcorants du 20 février 1995 »</cite>, dans <i>Journal Officiel</i>, n<sup class="exposant">o</sup> L 61, 18. 3. 1995, p. 1-56 <small>[<a href="http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:1995L0002:19970404:FR:PDF" class="external text" title="http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:1995L0002:19970404:FR:PDF" rel="nofollow">texte intégral</a>]</small>. Consulté le 24/04/2008.</span></li> <li id="cite_note-Codex_Alimentarius-1"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-Codex_Alimentarius_1-0" title="">↑</a></span> <a href="../../../../articles/c/o/d/Codex_Alimentarius_ceb5.html" class="mw-redirect" title="Codex Alimentarius">Codex Alimentarius</a> (1989) <a href="http://www.codexalimentarius.net/web/more_info.jsp?id_sta=7" class="external text" title="http://www.codexalimentarius.net/web/more_info.jsp?id_sta=7" rel="nofollow">Noms de catégorie et système international de numérotation des additifs alimentaires</a>. CAC/GL 36-1989, p1-35.</li> </ol> </div> <p><a name="Bibliographie" id="Bibliographie"></a></p> <h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Bibliographie">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Bibliographie</span></h3> <ul> <li>Martina Krčmár : <i>Le Bicarbonate, saveurs et vertus</i>, éd. Grancher.</li> </ul> <p><a name="Articles_connexes" id="Articles_connexes"></a></p> <h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Articles connexes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Articles connexes</span></h3> <ul> <li><a href="../../../../articles/c/a/r/Carbonate_de_sodium.html" title="Carbonate de sodium">Carbonate de sodium</a></li> <li><a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_d%27ammonium.html" title="Bicarbonate d'ammonium">Bicarbonate d'ammonium</a></li> <li><a href="../../../../articles/l/e/v/Levure_chimique.html" title="Levure chimique">Levure chimique</a></li> </ul> <p><a name="Liens_et_documents_externes" id="Liens_et_documents_externes"></a></p> <h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html" title="Modifier la section : Liens et documents externes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens et documents externes</span></h3> <ul> <li><span style="font-family:monospace; font-weight:bold; font-size:90%; cursor:help;" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d'Adobe">[pdf]</span> <a href="http://www.solvaybicar.com/docroot/sodium_bicarbonate/static_files/attachments/brochure_bicarbonate_grand_public_fr_161006.pdf" class="external text" title="http://www.solvaybicar.com/docroot/sodium_bicarbonate/static_files/attachments/brochure_bicarbonate_grand_public_fr_161006.pdf" rel="nofollow">Les 1000 usages du bicarbonate Solvay</a></li> <li><a href="http://www.radins.com/conseils/astuces,bicarbonate-soude.htm" class="external text" title="http://www.radins.com/conseils/astuces,bicarbonate-soude.htm" rel="nofollow">Astuces avec bicarbonate de soude</a></li> </ul> <p><br /></p> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/n/u/v/Image%7ENuvola_apps_edu_science.svg_fac0.html" class="image" title="Icône du portail de la chimie"><img alt="Icône du portail de la chimie" src="../../../../images/shared/thumb/5/59/Nuvola_apps_edu_science.svg/24px-Nuvola_apps_edu_science.svg.png" width="24" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/c/h/i/Portail%7EChimie_daa8.html" title="Portail:Chimie">Portail de la chimie</a></span></span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Preprocessor node count: 394/1000000 Post-expand include size: 4768/2048000 bytes Template argument size: 1241/2048000 bytes Expensive parser function count: 0/500 --> <div class="printfooter"> </div> <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/c/h/i/Cat%C3%A9gorie%7EChimieboxes_%C3%A0_maintenir_bc81.html" title="Catégorie:Chimieboxes à maintenir">Chimieboxes à maintenir</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/c/a/r/Cat%C3%A9gorie%7ECarbonate_e9f1.html" title="Catégorie:Carbonate">Carbonate</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/c/o/m/Cat%C3%A9gorie%7ECompos%C3%A9_du_sodium_ba91.html" title="Catégorie:Composé du sodium">Composé du sodium</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/r/o/Cat%C3%A9gorie%7EProduit_chimique_domestique_fad8.html" title="Catégorie:Produit chimique domestique">Produit chimique domestique</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/r/%C3%A9/g/Cat%C3%A9gorie%7ER%C3%A9gulateur_alimentaire_de_pH_1c49.html" title="Catégorie:Régulateur alimentaire de pH">Régulateur alimentaire de pH</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/a/g/e/Cat%C3%A9gorie%7EAgent_de_levuration_906d.html" title="Catégorie:Agent de levuration">Agent de levuration</a></span></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-cats-hidden">Catégorie cachée : <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/o/r/Cat%C3%A9gorie%7EPortail%7EChimie_Articles_li%C3%A9s_f37d.html" title="Catégorie:Portail:Chimie/Articles liés">Portail:Chimie/Articles liés</a></span></div></div></div> <!-- end content --> <div class="visualClear"></div> </div> </div> </div> <div id="column-one"> <div id="p-cactions" class="portlet"> <h5>Views</h5> <ul> <li id="ca-nstab-main" class="selected" ><a href="../../../../articles/b/i/c/Bicarbonate_de_soude.html">Article</a></li><li id="ca-talk" ><a href="../../../../articles/b/i/c/Discuter%7EBicarbonate_de_soude_a3ef.html">Discussion</a></li><li id="ca-current" ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Bicarbonate_de_soude">Version actuelle</a></li> </ul> </div> <div class="portlet" id="p-logo"> <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);" href="../../../../index.html" title="Accueil"></a> </div> <script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script> <div class='portlet' id='p-navigation'> <h5>Navigation</h5> <div class='pBody'> <ul> <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li> <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li> <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li> <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li> <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li> </ul> </div> </div> <div class='portlet' id='p-Contribuer'> <h5>Contribuer</h5> <div class='pBody'> <ul> <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li> <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li> <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li> <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li> <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-search" class="portlet"> <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5> <div id="searchBody" class="pBody"> <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div> <input id="searchInput" name="search" type="text" accesskey="C" value="" /> <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton" value="Aller" /> </div></form> </div> </div> <div id="p-lang" class="portlet"> <h5>Autres langues</h5> <div class="pBody"> <ul> <li> <a href="../../../../../ar/articles/%D8%A8/%D9%8A/%D9%83/%D8%A8%D9%8A%D9%83%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%A7%D8%AA_%D8%B5%D9%88%D8%AF%D9%8A%D9%88%D9%85.html">العربية</a> </li> <li> <a href="../../../../../bg/articles/%D1%81/%D0%BE/%D0%B4/%D0%A1%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D1%85%D0%BB%D1%8F%D0%B1.html">Български</a> </li> <li> <a href="../../../../../bs/articles/n/a/t/Natrijum_hidrogen_karbonat.html">Bosanski</a> </li> <li> <a href="../../../../../ca/articles/b/i/c/Bicarbonat_de_sodi.html">Català</a> </li> <li> <a href="../../../../../cs/articles/h/y/d/Hydrogenuhli%C4%8Ditan_sodn%C3%BD.html">Česky</a> </li> <li> <a href="../../../../../da/articles/n/a/t/Natron.html">Dansk</a> </li> <li> <a href="../../../../../de/articles/n/a/t/Natriumhydrogencarbonat.html">Deutsch</a> </li> <li> <a href="../../../../../en/articles/s/o/d/Sodium_bicarbonate.html">English</a> </li> <li> <a href="../../../../../es/articles/b/i/c/Bicarbonato_de_sodio.html">Español</a> </li> <li> <a href="../../../../../fa/articles/%D8%AC/%D9%88/%D8%B4/%D8%AC%D9%88%D8%B4_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86.html">فارسی</a> </li> <li> <a href="../../../../../fi/articles/n/a/t/Natriumbikarbonaatti.html">Suomi</a> </li> <li> <a href="../../../../../he/articles/%D7%A1/%D7%95/%D7%93/%D7%A1%D7%95%D7%93%D7%94_%D7%9C%D7%A9%D7%AA%D7%99%D7%99%D7%94.html">עברית</a> </li> <li> <a href="../../../../../hr/articles/n/a/t/Natrijev_hidrogenkarbonat.html">Hrvatski</a> </li> <li> <a href="../../../../../id/articles/n/a/t/Natrium_bikarbonat.html">Bahasa Indonesia</a> </li> <li> <a href="../../../../../it/articles/b/i/c/Bicarbonato_di_sodio.html">Italiano</a> </li> <li> <a href="../../../../../ja/articles/%E7%82%AD/%E9%85%B8/%E6%B0%B4/%E7%82%AD%E9%85%B8%E6%B0%B4%E7%B4%A0%E3%83%8A%E3%83%88%E3%83%AA%E3%82%A6%E3%83%A0.html">日本語</a> </li> <li> <a href="../../../../../ko/articles/%ED%83%84/%EC%82%B0/_/%ED%83%84%EC%82%B0_%EC%88%98%EC%86%8C_%EB%82%98%ED%8A%B8%EB%A5%A8.html">한국어</a> </li> <li> <a href="../../../../../lt/articles/n/a/t/Natrio_hidrokarbonatas.html">Lietuvių</a> </li> <li> <a href="../../../../../nl/articles/n/a/t/Natriumwaterstofcarbonaat.html">Nederlands</a> </li> <li> <a href="../../../../../no/articles/n/a/t/Natron.html">Norsk (bokmål)</a> </li> <li> <a href="../../../../../pl/articles/w/o/d/Wodorow%C4%99glan_sodu.html">Polski</a> </li> <li> <a href="../../../../../pt/articles/b/i/c/Bicarbonato_de_s%C3%B3dio.html">Português</a> </li> <li> <a href="../../../../../ro/articles/b/i/c/Bicarbonat_de_sodiu.html">Română</a> </li> <li> <a href="../../../../../ru/articles/%D0%B3/%D0%B8/%D0%B4/%D0%93%D0%B8%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%82_%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%8F.html">Русский</a> </li> <li> <a href="../../../../../sv/articles/n/a/t/Natriumv%C3%A4tekarbonat.html">Svenska</a> </li> <li> <a href="../../../../../th/articles/%E0%B9%82/%E0%B8%8B/%E0%B9%80/%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%A1%E0%B9%84%E0%B8%9A%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%95.html">ไทย</a> </li> <li> <a href="../../../../../tr/articles/s/o/d/Sodyum_bikarbonat.html">Türkçe</a> </li> <li> <a href="../../../../../zh/articles/%E7%A2%B3/%E9%85%B8/%E6%B0%A2/%E7%A2%B3%E9%85%B8%E6%B0%A2%E9%92%A0.html">中文</a> </li> </ul> </div> </div> </div><!-- end of the left (by default at least) column --> <div class="visualClear"></div> <div id="footer"> <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div> <div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div> <ul id="f-list"> <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 15 juin 2008 à 11:13 par Utilisateur <a href="../../../../articles/j/l/m/Utilisateur%7EJLM_e331.html" title="Utilisateur:JLM">JLM</a>. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/j/a/n/Utilisateur%7EJAnDbot_ea65.html" title="Utilisateur:JAnDbot">JAnDbot</a>, <a href="../../../../articles/g/e/d/Utilisateur%7EGede_b26f.html" title="Utilisateur:Gede">Gede</a>, <a href="../../../../articles/e/p/o/Utilisateur%7EEpop_c056.html" title="Utilisateur:Epop">Epop</a>, <a href="../../../../articles/v/o/l/Utilisateur%7EVolkovBot_0e6c.html" title="Utilisateur:VolkovBot">VolkovBot</a>, <a href="../../../../articles/s/e/n/Utilisateur%7ESensonet2_e99f.html" title="Utilisateur:Sensonet2">Sensonet2</a>, <a href="../../../../articles/h/o/p/Utilisateur%7EHoplaaaa_60bf.html" title="Utilisateur:Hoplaaaa">Hoplaaaa</a>, <a href="../../../../articles/b/a/d/Utilisateur%7EBadmood_4dbf.html" title="Utilisateur:Badmood">Badmood</a>, <a href="../../../../articles/c/%C3%A9/d/Utilisateur%7EC%C3%A9dric_Boissi%C3%A8re_cfe7.html" title="Utilisateur:Cédric Boissière">Cédric Boissière</a>, <a href="../../../../articles/a/l/e/Utilisateur%7EAlecs.bot_6f7d.html" title="Utilisateur:Alecs.bot">Alecs.bot</a>, <a href="../../../../articles/b/o/t/Utilisateur%7EBOTarate_7ade.html" title="Utilisateur:BOTarate">BOTarate</a>, <a href="../../../../articles/c/l/a/Utilisateur%7EClaude_Rubio_bde9.html" title="Utilisateur:Claude Rubio">Claude Rubio</a>, <a href="../../../../articles/k/i/r/Utilisateur%7EKirikou_914f.html" title="Utilisateur:Kirikou">Kirikou</a>, Dynamico, <a href="../../../../articles/s/e/m/Utilisateur%7ESemnoz_aaac.html" title="Utilisateur:Semnoz">Semnoz</a>, <a href="../../../../articles/e/r/i/Utilisateur%7EEric.dane_0894.html" title="Utilisateur:Eric.dane">Eric.dane</a>, <a href="../../../../articles/a/b/r/Utilisateur%7EAbrahami_9aba.html" title="Utilisateur:Abrahami">Abrahami</a>, <a href="../../../../articles/a/n/n/Utilisateur%7EAnne97432_6af9.html" title="Utilisateur:Anne97432">Anne97432</a>, <a href="../../../../articles/c/h/t/Utilisateur%7EChtiTux_6392.html" title="Utilisateur:ChtiTux">ChtiTux</a>, <a href="../../../../articles/c/h/o/Utilisateur%7EChobot_0dd0.html" title="Utilisateur:Chobot">Chobot</a>, <a href="../../../../articles/s/a/n/Utilisateur%7ESand_05da.html" title="Utilisateur:Sand">Sand</a>, <a href="../../../../articles/p/o/n/Utilisateur%7EPontauxchats_5f8f.html" title="Utilisateur:Pontauxchats">Pontauxchats</a>, <a href="../../../../articles/e/s/k/Utilisateur%7EEskimbot_5ab8.html" title="Utilisateur:Eskimbot">Eskimbot</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotQuistnix_d78e.html" title="Utilisateur:RobotQuistnix">RobotQuistnix</a>, <a href="../../../../articles/m/e/d/Utilisateur%7EMedBot_8f10.html" title="Utilisateur:MedBot">MedBot</a>, <a href="../../../../articles/c/d/a/Utilisateur%7ECdang_59c5.html" title="Utilisateur:Cdang">Cdang</a>, <a href="../../../../articles/e/r/a/Utilisateur%7EErasmus_dad3.html" title="Utilisateur:Erasmus">Erasmus</a>, <a href="../../../../articles/k/o/r/Utilisateur%7EKorg_74f4.html" title="Utilisateur:Korg">Korg</a>, <a href="../../../../articles/p/m/x/Utilisateur%7EPmx_cd6a.html" title="Utilisateur:Pmx">Pmx</a>, <a href="../../../../articles/i/z/n/Utilisateur%7EIznogood_72b4.html" title="Utilisateur:Iznogood">Iznogood</a>, <a href="../../../../articles/d/a/v/Utilisateur%7EDavid_Berardan_beca.html" title="Utilisateur:David Berardan">David Berardan</a>, <a href="../../../../articles/m/i/s/Utilisateur%7EMisterMatt_Bot_f0f9.html" title="Utilisateur:MisterMatt Bot">MisterMatt Bot</a> et <a href="../../../../articles/n/e/j/Utilisateur%7ENeja_ef95.html" title="Utilisateur:Neja">Neja</a> et Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia.</li> <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/> Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li> <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li> </ul> </div> </div> </body> </html>