Samx Here
n1udSecurity


Server : Apache
System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64
User : hednacluml ( 122243)
PHP Version : 8.3.9
Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl
Directory :  /home/hednacluml/encyclo/articles/b/i/b/

Upload File :
current_dir [ Writeable ] document_root [ Writeable ]

 

Current File : /home/hednacluml/encyclo/articles/b/////i/b/Bibliothèque_de_Nag_Hammadi_09ce.html
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr">
  <head>
    <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" />
	<!-- headlinks removed -->
	<link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/>
    <title>Bibliothèque de Nag Hammadi - Wikipédia</title>
    <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style>
    <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" />
    <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script>
    <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]-->
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script>        <style type="text/css">/*<![CDATA[*/
@import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css";
@import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css";
@import "../../../../raw/gen.css";
/*]]>*/</style>          </head>
  <body
    class="ns-0">
    <div id="globalWrapper">
      <div id="column-content">
	<div id="content">
	  <a name="top" id="contentTop"></a>
	        <h1 class="firstHeading">Bibliothèque de Nag Hammadi</h1>
	  <div id="bodyContent">
	    <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3>
	    <div id="contentSub"></div>
	    	    	    <!-- start content -->
	    <p>La <b>Bibliothèque de Nag Hammadi</b> est une collection de textes <a href="../../../../articles/g/n/o/Gnosticisme.html" title="Gnosticisme">gnostiques</a> de la <a href="../../../../articles/p/a/l/Pal%C3%A9ochristianisme.html" class="mw-redirect" title="Paléochristianisme">période paléochrétienne</a>, qui ont été retrouvés en <a href="../../../../articles/1/9/4/1945.html" title="1945">1945</a> dans la ville de <a href="../../../../articles/n/a/g/Nag_Hammadi_7cf7.html" title="Nag Hammadi">Nag Hammadi</a>.</p>
<p>Cette année-là, des paysans découvrent, dans une jarre scellée, treize <a href="../../../../articles/c/o/d/Codex.html" title="Codex">codices</a> de <a href="../../../../articles/p/a/p/Papyrus_%28papier%29.html" title="Papyrus (papier)">papyrus</a>, reliés en cuir. Les écrits contenus dans ces <a href="../../../../articles/m/a/n/Manuscrit.html" title="Manuscrit">manuscrits</a> étaient essentiellement des traités gnostiques (au nombre de 52) mais également trois œuvres du <i><a href="../../../../articles/c/o/r/Corpus_Hermeticum_19d6.html" title="Corpus Hermeticum">Corpus Hermeticum</a></i> et une traduction partielle de <i><a href="../../../../articles/l/a/_/La_R%C3%A9publique_986a.html" title="La République">la République</a></i> de <a href="../../../../articles/p/l/a/Platon.html" title="Platon">Platon</a>.</p>
<p>On estime qu'il s'agissait vraisemblablement de documents provenant de la <a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que.html" title="Bibliothèque">bibliothèque</a> du <a href="../../../../articles/m/o/n/Monast%C3%A8re.html" title="Monastère">monastère</a> de saint <a href="../../../../articles/p/a/c/Pac%C3%B4me.html" class="mw-redirect" title="Pacôme">Pacôme</a> cachés là à la fin du <a href="../../../../articles/i/v/e/IVe_si%C3%A8cle_b62e.html" title="IVe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">IV</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècle</a>, après l'interdiction de la littérature gnostique par <a href="../../../../articles/a/t/h/Athanase_d%27Alexandrie_e0b1.html" title="Athanase d'Alexandrie">Athanase d'Alexandrie</a> et par les décrets de l'empereur <a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9odose_Ier_0128.html" title="Théodose Ier">Théodose <span class="romain" title="Nombre 1 écrit en chiffres romains" style="text-transform:uppercase">I</span><sup class="exposant">er</sup></a>.</p>
<p>Les manuscrits étaient écrits en <a href="../../../../articles/c/o/p/Copte.html" title="Copte">copte</a>, bien que la plupart des textes fussent à l'origine écrits en <a href="../../../../articles/g/r/e/Grec_ancien.html" title="Grec ancien">grec ancien</a>. Le plus célèbre de ces textes est sans doute l'<i><a href="../../../../articles/%C3%A9/v/a/%C3%89vangile_selon_Thomas_c3ae.html" title="Évangile selon Thomas">Évangile selon Thomas</a></i>, dont la bibliothèque de Nag Hammadi contient le seul exemplaire complet. Après cette découverte, on a constaté que des morceaux de ces <i>paroles de <a href="../../../../articles/j/%C3%A9/s/J%C3%A9sus_de_Nazareth_9ba6.html" title="Jésus de Nazareth">Jésus</a></i> étaient présents dans des manuscrits retrouvés à <a href="../../../../articles/o/x/y/Oxyrhynque.html" title="Oxyrhynque">Oxyrhynque</a> en <a href="../../../../articles/1/8/9/1898.html" title="1898">1898</a>. Ces citations ont été retrouvées dans d'autres sources chrétiennes anciennes, des deux premiers siècles de l'ère chrétienne. La plupart des textes ont donc pu être datés des <a href="../../../../articles/i/e/r/Ier_si%C3%A8cle.html" title="Ier siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">I</span><sup class="exposant">er</sup></a> et <a href="../../../../articles/i/i/e/IIe_si%C3%A8cle_ec5c.html" title="IIe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">II</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècles</a>, tandis que les manuscrits eux-mêmes dateraient d'un ou deux siècles plus tard (<a href="../../../../articles/i/i/i/IIIe_si%C3%A8cle_78b2.html" title="IIIe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">III</span><sup class="exposant">e</sup></a> ou <a href="../../../../articles/i/v/e/IVe_si%C3%A8cle_b62e.html" title="IVe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">IV</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècle</a>).</p>
<p>Les manuscrits sont désormais conservés au <a href="../../../../articles/m/u/s/Mus%C3%A9e_copte_du_Caire_bbaa.html" title="Musée copte du Caire">Musée copte du Caire</a>. <i>(Voir l'article <a href="../../../../articles/g/n/o/Gnosticisme.html" title="Gnosticisme">Gnosticisme</a> pour plus de détails sur l'intérêt de ces textes dans la connaissance du <a href="../../../../articles/c/h/r/Christianisme_primitif.html" class="mw-redirect" title="Christianisme primitif">christianisme primitif</a>)</i>.</p>
<table id="toc" class="toc" summary="Sommaire">
<tr>
<td>
<div id="toctitle">
<h2>Sommaire</h2>
</div>
<ul>
<li class="toclevel-1"><a href="#La_d.C3.A9couverte"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">La découverte</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#.C3.89ditions_et_traductions"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Éditions et traductions</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Les_manuscrits_et_leur_contenu"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Les manuscrits et leur contenu</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Signification_et_contenu"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Signification et contenu</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Notes"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Notes</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Voir_aussi"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Voir aussi</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2"><a href="#Article_connexe"><span class="tocnumber">6.1</span> <span class="toctext">Article connexe</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Liens_externes"><span class="tocnumber">6.2</span> <span class="toctext">Liens externes</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Bibliographie"><span class="tocnumber">6.3</span> <span class="toctext">Bibliographie</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-3"><a href="#En_fran.C3.A7ais"><span class="tocnumber">6.3.1</span> <span class="toctext">En français</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-4"><a href="#Ouvrages"><span class="tocnumber">6.3.1.1</span> <span class="toctext">Ouvrages</span></a></li>
<li class="toclevel-4"><a href="#Num.C3.A9ros_de_revues"><span class="tocnumber">6.3.1.2</span> <span class="toctext">Numéros de revues</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-3"><a href="#En_anglais"><span class="tocnumber">6.3.2</span> <span class="toctext">En anglais</span></a></li>
</ul>
</li>
</ul>
</li>
</ul>
</td>
</tr>
</table>
<script type="text/javascript">
//<![CDATA[
 if (window.showTocToggle) { var tocShowText = "afficher"; var tocHideText = "masquer"; showTocToggle(); } 
//]]>
</script>
<p><a name="La_d.C3.A9couverte" id="La_d.C3.A9couverte"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: La découverte">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">La découverte</span></h2>
<p>L'histoire de la découverte de la bibliothèque de Nag Hammadi a été décrite comme «&#160;aussi fascinante que le contenu même de la bibliothèque<sup id="cite_ref-0" class="reference"><a href="#cite_note-0" title=""><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;». En décembre <a href="../../../../articles/1/9/4/1945.html" title="1945">1945</a>, deux frères Égyptiens découvrent plusieurs papyrus dans une grande jarre de terre cuite tandis qu'ils creusent le sol pour trouver du <a href="../../../../articles/c/a/l/Calcaire.html" title="Calcaire">calcaire</a> destiné à fertiliser leurs terres, dans des grottes à proximité de Habra Dom en <a href="../../../../articles/h/a/u/Haute-%C3%89gypte_1ddf.html" title="Haute-Égypte">Haute-Égypte</a>. Ils ne font pas part de cette découverte immédiatement, espérant faire fortune en vendant les manuscrits petit à petit. Il paraît aussi que leur mère aurait brûlé certains papyri de peur des «&#160;effets dangereux&#160;» de ces écrits<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1" title=""><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Par conséquent, ce n'est que peu à peu que l'on prit conscience de l'intérêt de la bibliothèque de Nag Hammadi (du nom de l'endroit où la majorité des écrits a été retrouvée).</p>
<p>En <a href="../../../../articles/1/9/4/1946.html" title="1946">1946</a>, les deux frères se disputent et confient les manuscrits à un prêtre <a href="../../../../articles/c/o/p/Copte.html" title="Copte">copte</a>. Le beau-frère de ce prêtre vend alors un des <a href="../../../../articles/c/o/d/Codex.html" title="Codex">codices</a> au musée copte du Vieux Caire (aujourd'hui connu comme le Codex <span class="romain" title="Nombre 3 écrit en chiffres romains" style="text-transform:uppercase">III</span>). L'historien de l'Église copte, Jean Doresse, installé au musée, mesure immédiatement l'intérêt de la pièce, en fait état en <a href="../../../../articles/1/9/4/1948.html" title="1948">1948</a>. Les années suivantes, plusieurs autres pièces sont vendues par le prêtre à un antiquaire chypriote du Caire. Une partie est confisquée par le Département des Antiquités, de crainte qu'elles ne quittent le territoire. Après la prise de pouvoir de <a href="../../../../articles/g/a/m/Gamal_Abdel_Nasser_2db4.html" title="Gamal Abdel Nasser">Nasser</a> en <a href="../../../../articles/1/9/5/1956.html" title="1956">1956</a>, ces textes, confiés au Musée copte, sont déclarés biens nationaux.</p>
<p>Entre temps, un codex avait été vendu séparément, au Caire, à un antiquaire belge. Ce dernier, après avoir tenté en vain de le vendre à <a href="../../../../articles/n/e/w/New_York_3da4.html" title="New York">New York</a> et à <a href="../../../../articles/p/a/r/Paris.html" title="Paris">Paris</a>, fait finalement affaire avec l'<a href="../../../../articles/c/2E/g/C.G._Jung_Institute_2b56.html" title="C.G. Jung Institute">Institut Carl Jung</a>, par l'intermédiaire de Gilles Quispel. Le manuscrit (codex <span class="romain" title="Nombre 1 écrit en chiffres romains" style="text-transform:uppercase">I</span>) était destiné à être offert au <a href="../../../../articles/c/a/r/Carl_Gustav_Jung_a02c.html" title="Carl Gustav Jung">célèbre psychanalyste</a>&#160;: il est donc connu aussi sous le nom de Codex Jung.</p>
<p>La mort de Jung en <a href="../../../../articles/1/9/6/1961.html" title="1961">1961</a> entraîne une discussion sur la propriété du Manuscrit Jung, ce qui retarde jusqu'en <a href="../../../../articles/1/9/7/1975.html" title="1975">1975</a> la remise de ce document au musée copte du Caire, alors qu'une première édition du texte a déjà paru. Malgré toutes ces vicissitudes, l'ensemble est désormais réuni au Musée copte et représente onze livres complets et des fragments de deux autres, «&#160;correspondant à plus de 1000 pages d'écriture<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2" title=""><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;».</p>
<p><a name=".C3.89ditions_et_traductions"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Éditions et traductions">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Éditions et traductions</span></h2>
<p>Le premier des papyrus édité a été le codex Jung, traduit partiellement en <a href="../../../../articles/1/9/5/1956.html" title="1956">1956</a> dans un opuscule publié au Caire. Une édition complète en fac-similé a été prévue. Mais en raison des difficultés politiques en Égypte, ce projet a pris beaucoup de retard.</p>
<p>Les choses ne changent qu'en <a href="../../../../articles/1/9/6/1966.html" title="1966">1966</a>, année du congrès de Messine (<a href="../../../../articles/i/t/a/Italie.html" title="Italie">Italie</a>). Cette réunion était destinée à permettre aux universitaires d'aboutir à un consensus sur la définition du <a href="../../../../articles/g/n/o/Gnosticisme.html" title="Gnosticisme">gnosticisme</a>. Dans le cadre de ce congrès, James M. Robinson, expert en sciences religieuses, réunit un groupe d'éditeurs et de traducteurs qui devaient publier une édition bilingue (copte / <a href="../../../../articles/a/n/g/Anglais.html" title="Anglais">anglais</a>) des manuscrits de Nag Hammadi, en collaboration avec l'Institute for Antiquity and Christianity de <a href="../../../../articles/c/l/a/Claremont_%28Californie%29_4529.html" title="Claremont (Californie)">Claremont</a> (<a href="../../../../articles/c/a/l/Californie.html" title="Californie">Californie</a>). Robinson avait été désigné comme secrétaire du Comité international pour les manuscrits de Nag Hammadi, fondé en <a href="../../../../articles/1/9/7/1970.html" title="1970">1970</a> par l'<a href="../../../../articles/o/r/g/Organisation_des_Nations_unies_pour_l%27%C3%A9ducation%2C_la_science_et_la_culture_c604.html" title="Organisation des Nations unies pour l'éducation, la science et la culture">Unesco</a> et le ministère égyptien de la Culture&#160;: cette situation lui donnait toute facilité pour superviser le projet.</p>
<p>Entre temps, une édition en fac-similé des manuscrits paraît entre <a href="../../../../articles/1/9/7/1972.html" title="1972">1972</a> et <a href="../../../../articles/1/9/7/1977.html" title="1977">1977</a> (avec d'importants compléments en <a href="../../../../articles/1/9/7/1979.html" title="1979">1979</a> puis en <a href="../../../../articles/1/9/8/1984.html" title="1984">1984</a>), publiée par <a href="../../../../articles/e/2E/_/E._J._Brill_d8b0.html" class="mw-redirect" title="E. J. Brill">E. J. Brill</a> sous le titre de <i>The Facsimile Edition of the Nag Hammadi Codices</i>, rendant ainsi disponible à tous l'ensemble des documents.</p>
<p>En même temps, une équipe d'universitaires allemands (le projet était né dans l'ex-<a href="../../../../articles/r/%C3%A9/p/R%C3%A9publique_d%C3%A9mocratique_allemande.html" title="République démocratique allemande">RDA</a>), composée de Alexander Bohlig et <a href="../../../../articles/m/a/r/Martin_Krause_7a12.html" title="Martin Krause">Martin Krause</a>, ainsi que de spécialistes du <a href="../../../../articles/n/o/u/Nouveau_Testament_92e3.html" title="Nouveau Testament">Nouveau Testament</a>, Gesine Schenke, Hans-Martin Schenke et Hans-Gebhard Bethge, prépare une traduction des textes en <a href="../../../../articles/a/l/l/Allemand.html" title="Allemand">allemand</a>. Cette édition complète paraît en <a href="../../../../articles/2/0/0/2001.html" title="2001">2001</a> sous l'égide de l'<a href="../../../../articles/u/n/i/Universit%C3%A9_Humboldt_de_Berlin_20ab.html" title="Université Humboldt de Berlin">Université Humboldt de Berlin</a>.</p>
<p>La traduction de James M. Robinson commence à paraître en <a href="../../../../articles/1/9/7/1977.html" title="1977">1977</a>, sous le nom de <i>The Nag Hammadi Library in English</i>, en co-édition entre E. J. Brill et <a href="../../../../articles/h/a/r/Harper_%26_Row_e9c6.html" title="Harper &amp; Row">Harper &amp; Row</a>. Cette publication en un seul volume constitue, selon Robinson lui-même, «&#160;la fin d'une étape de la recherche universitaire sur Nag Hammadi, et le début d'une autre étape<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3" title=""><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Deux autres éditions brochées suivent en <a href="../../../../articles/1/9/8/1981.html" title="1981">1981</a> et en <a href="../../../../articles/1/9/8/1984.html" title="1984">1984</a>, respectivement chez Brill et chez Harper. Cette édition marque la fin de la dispersion des manuscrits de Nag Hammadi et sa diffusion complète. Les manuscrits sont désormais accessibles à tous dans différentes langues.</p>
<p>Une nouvelle édition en anglais est publiée en <a href="../../../../articles/1/9/8/1987.html" title="1987">1987</a>, par l'universitaire Bentley Layton (<a href="../../../../articles/u/n/i/Universit%C3%A9_Harvard_341d.html" title="Université Harvard">Université Harvard</a>), sous le titre <i>The Gnostic Scriptures&#160;: A New Translation with Annotations</i>, chez Doubleday &amp; Co. Le volume comprend de nouvelles traductions des manuscrits de Nag Hammadi, mais aussi des extraits d'auteurs hérésiarques et d'autres textes gnostiques. Il reste, avec <i>The Nag Hammadi Library in English</i>, l'un des témoins les plus accessibles de la bibliothèque de Nag Hammadi, avec de bonnes introductions historiques sur les différents groupes gnostiques, un appareil de notes importants, tant sur le texte que sur la traduction, et enfin une bonne vision de l'ensemble des textes en mouvements clairement définis.</p>
<p><a name="Les_manuscrits_et_leur_contenu" id="Les_manuscrits_et_leur_contenu"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Les manuscrits et leur contenu">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Les manuscrits et leur contenu</span></h2>
<table class="wikitable">
<tr>
<th>Numéro du<br />
codex</th>
<th>Contenu</th>
</tr>
<tr>
<td>I<br />
(Codex Jung)</td>
<td><a href="../../../../articles/p/r/i/Pri%C3%A8re_de_Paul_c47d.html" title="Prière de Paul">Prière de Paul</a><br />
Apocryphe de Jacques (livre secret de Jacques)<br />
Évangile de la Vérité<br />
Traité de la Résurrection<br />
Traité tripartite</td>
</tr>
<tr bgcolor="#F5F5F5">
<td>II</td>
<td>Apocryphe de Jean<br />
<a href="../../../../articles/%C3%A9/v/a/%C3%89vangile_selon_Thomas_c3ae.html" title="Évangile selon Thomas">Évangile selon Thomas</a><br />
<a href="../../../../articles/%C3%A9/v/a/%C3%89vangile_de_Philippe_dbc1.html" title="Évangile de Philippe">Évangile de Philippe</a><br />
Hypostase des Archons<br />
L'Origine du Monde<br />
Exégèse de l'âme<br />
Livre de Thomas le Rival</td>
</tr>
<tr>
<td>III</td>
<td>Apocryphe de Jean<br />
Évangile des Égyptiens<br />
Épître d'Eugnostos<br />
La Sagesse de Jésus-Christ<br />
Le Dialogue du Sauveur</td>
</tr>
<tr bgcolor="#F5F5F5">
<td>IV</td>
<td>Apocryphe de Jean<br />
Évangile des Égyptiens</td>
</tr>
<tr>
<td>V</td>
<td>Épître d'Eugnostos<br />
Apocalypse de Paul<br />
Première Apocalypse de Jacques<br />
Deuxième Apocalypse de Jacques<br />
Apocalypse d'Adam</td>
</tr>
<tr bgcolor="#F5F5F5">
<td>VI</td>
<td>Actes de Pierre et des Douze<br />
L'Esprit parfait<br />
De l'apprentissage autoritaire<br />
Le Concept de notre grand pouvoir<br />
<a href="../../../../articles/l/a/_/La_R%C3%A9publique_%28Platon%29_18a2.html" class="mw-redirect" title="La République (Platon)">La République de Platon</a> <small>(version gnostique)</small><br />
Discours sur le huitième et le neuvième<br />
Prière d'action de grâce<br />
Extraits de traités attribués à <a href="../../../../articles/e/s/c/Esculape.html" title="Esculape">Esculape</a></td>
</tr>
<tr>
<td>VII</td>
<td>Paraphrase de Shem<br />
Second Traité du grand Seth<br />
Apocalypse gnostique de Pierre<br />
Enseignements de Sylvanus<br />
les Trois Stèles de Seth</td>
</tr>
<tr bgcolor="#F5F5F5">
<td>VIII</td>
<td>Zostrianos<br />
Lettre de Pierre à Philippe</td>
</tr>
<tr>
<td>IX</td>
<td>Livre de Melchisedek<br />
Les Pensées de Norea<br />
le Témoignage de Vérité</td>
</tr>
<tr bgcolor="#F5F5F5">
<td>X</td>
<td>Marsanes</td>
</tr>
<tr>
<td>XI</td>
<td>L'Interprétation de la Connaissance<br />
Exposés de <a href="../../../../articles/v/a/l/Valentin_%28gnostique%29.html" title="Valentin (gnostique)">Valentin</a>, <i>Sur l'annotation</i>, <i>Du Baptême</i> <small>(deux versions)</small> , <i>De l'Eucharistie</i> <small>(deux versions)</small><br />
Allogènes<br />
Hysiphrone</td>
</tr>
<tr bgcolor="#F5F5F5">
<td>XII</td>
<td>Sentences de Sextus<br />
Évangile de la Vérité</td>
</tr>
<tr>
<td>XIII</td>
<td>La Protennoia trimorphe<br />
L'Origine du Monde</td>
</tr>
</table>
<p><a name="Signification_et_contenu" id="Signification_et_contenu"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Signification et contenu">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Signification et contenu</span></h2>
<p>Le thème de la Révélation revient fréquemment&#160;: entre la Résurrection et l’Ascension, Jésus apparaît à ses disciples, soit avec l’un d’entre eux, soit devant tous et leur délivre un enseignement ésotérique qui devait rester secret au reste de la communauté. Un rôle particulier est dévolu à la disciple Marie-Madeleine. Le point de départ de la Révélation est l’apparition du Ressuscité (Marc 16,9-20; Matthieu 28, 16-20; Luc 24,36-53 et Actes des Apôtres 1,1-14). D’après les apôtres, le Christ réssuscité s’entretient durant quarante jours avec ses disciples sur le Royaume de Dieu. Quelques textes de Nag-Hammadi font mention des paroles du Ressuscité. De tels propos (avec Marie-Madeleine et deux autres disciples qui ne sont pas nommés) sont évoqués dans le texte de Marc.</p>
<p><a name="Notes" id="Notes"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Notes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Notes</span></h2>
<div style="font-size: 85%">
<ol class="references">
<li id="cite_note-0"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-0" title="">↑</a></span> Markschies, <i>Gnosis: An Introduction</i>, p. 48.</li>
<li id="cite_note-1"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-1" title="">↑</a></span> <i>Ibid.</i></li>
<li id="cite_note-2"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-2" title="">↑</a></span> Markschies, <i>Gnosis: An Introduction</i>, p. 49.</li>
<li id="cite_note-3"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-3" title="">↑</a></span> Préface à la troisième édition révisée.</li>
</ol>
</div>
<p><a name="Voir_aussi" id="Voir_aussi"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Voir aussi">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Voir aussi</span></h2>
<p><a name="Article_connexe" id="Article_connexe"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Article connexe">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Article connexe</span></h3>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/a/p/o/Apocryphes_%28Bible%29_cd91.html" title="Apocryphes (Bible)">Apocryphes (Bible)</a></li>
</ul>
<p><a name="Liens_externes" id="Liens_externes"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Liens externes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens externes</span></h3>
<ul>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span> <a href="http://www.gnosis.org" class="external text" title="http://www.gnosis.org" rel="nofollow">Introduction générale et présentation de quelques textes de Nag Hammadi</a></li>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: français">(fr)</span> <a href="http://www.nag-hammadi.com/fr/index.html" class="external text" title="http://www.nag-hammadi.com/fr/index.html" rel="nofollow">La Bibliothèque de Nag Hammadi</a></li>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span> <a href="http://www.webcom.com/gnosis/naghamm/nhlcodex.html" class="external text" title="http://www.webcom.com/gnosis/naghamm/nhlcodex.html" rel="nofollow">Traduction anglaise de plusieurs manuscrits de Nag Hammadi</a></li>
</ul>
<p><a name="Bibliographie" id="Bibliographie"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Bibliographie">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Bibliographie</span></h3>
<p><a name="En_fran.C3.A7ais" id="En_fran.C3.A7ais"></a></p>
<h4><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: En français">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">En français</span></h4>
<p><a name="Ouvrages" id="Ouvrages"></a></p>
<h5><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Ouvrages">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Ouvrages</span></h5>
<ul>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFBernard_Barc_.28dir.1981">Bernard Barc (dir., <i>Colloque international sur les textes de Nag-Hammadi</i>, Presses de l'Université Laval, Québec / Peeters, Louvain, 1981, 462&#160;p. <small>(<a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_2763769349_18f1.html" class="internal">ISBN 2-7637-6934-9</a>)</small></cite>
<div style="margin-left:2em; font-size:90%; line-height:1.2em"><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFBernard_Barc_.28dir.1981">Actes du colloque de Québec, août 1978&#160;;</cite></div>
</li>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFJean_Doresse1997">Jean Doresse, <i>Les Livres secrets de l'Égypte&#160;: les gnostiques</i>, Payot, coll.&#160;«&#160;Petite bibliothèque Payot&#160;», Paris, 1997, 375&#160;p. <small>(<a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_2228891274_7a8c.html" class="internal">ISBN 2-228-89127-4</a>)</small></cite>&#160;;</li>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFYvonne_Janssens_.28trad..291991">Yvonne Janssens (trad.), <i>Évangiles gnostiques dans le corpus de Berlin et dans la bibliothèque de Nag Hammadi</i>, Centre d'histoire des religions, Louvain-la-Neuve, 1991</cite>&#160;;</li>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFJacques-.C3.89tienne_M.C3.A9nard_.28dir..291975">Jacques-Étienne Ménard (dir.), <i>Les Textes de Nag Hammadi</i>, E. J. Brill, Leiden, 1975, 203&#160;p. <small>(<a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_9004043594_00cb.html" class="internal">ISBN 90-04-04359-4</a>)</small></cite>
<div style="margin-left:2em; font-size:90%; line-height:1.2em"><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFJacques-.C3.89tienne_M.C3.A9nard_.28dir..291975">Actes du colloque de Strasbourg, centre de recherche d'histoire des religions, 1974.</cite></div>
</li>
</ul>
<p><a name="Num.C3.A9ros_de_revues" id="Num.C3.A9ros_de_revues"></a></p>
<h5><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: Numéros de revues">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Numéros de revues</span></h5>
<ul>
<li>«&#160;Les manuscrits de Nag Hammadi&#160;» dans <i><a href="../../../../articles/l/e/s/Les_Dossiers_d%27arch%C3%A9ologie_122d.html" title="Les Dossiers d'archéologie">Les Dossiers d'archéologie</a></i>, <span style="cursor:help;" title="numéro">n<sup class="exposant">o</sup>&#160;</span>236, 1998&#160;;</li>
<li>«&#160;Nag Hammadi, bibliothèque gnostique au bord du Nil&#160;», dans <i>Histoire et archéologie&#160;: les dossiers</i>, <span style="cursor:help;" title="numéro">n<sup class="exposant">o</sup>&#160;</span>70, 1983.</li>
</ul>
<p><a name="En_anglais" id="En_anglais"></a></p>
<h4><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html" title="Modifier la section&#160;: En anglais">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">En anglais</span></h4>
<ul>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFBentley_Layton1987">Bentley Layton, <i>The Gnostic Scriptures</i>, SCM Press, 1987, 526&#160;p. <small>(<a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_0334020220_fdaf.html" class="internal">ISBN 0-334-02022-0</a>)</small></cite>&#160;;</li>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREF2000">Christoph Markschies&#160;; John Bowden (trad.), <i>Gnosis&#160;: An Introduction</i>, T &amp; T Clark, 2000, 145&#160;p. <small>(<a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_0567089452_f9fa.html" class="internal">ISBN 0-567-08945-2</a>)</small></cite>&#160;;</li>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREF.5B.5BElaine_Pagels.5D.5D1979">Elaine Pagels, <i>The Gnostic Gospels</i>, 1979, 182&#160;p. <small>(<a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_0679724532_0fff.html" class="internal">ISBN 0679724532</a>)</small></cite>&#160;;</li>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREF.5B.5BJames_M._Robinson.5D.5D1978">James M. Robinson, <i>The Nag Hammadi Library in English</i>, 1978, 549&#160;p. <small>(<a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_0060669349_843b.html" class="internal">ISBN 0-06-066934-9</a>)</small></cite>&#160;;</li>
<li><cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFJames_M._Robinson1979">James M. Robinson, <i>The discovery of the Nag Hammadi codices</i>, vol.&#160;42, coll.&#160;«&#160;Biblical Archaeology&#160;», 1979, p.&#160;206–224</cite>.</li>
</ul>
<div class="cadre_portail">
<table rules="none" border="0" style="width:100%; clear:both; margin:0.2em; border:1px solid #AAAA80; background:#EFEFDD; color:#000000;">
<tr>
<td><a href="../../../../articles/s/p/h/Image%7ESphinxfront.jpg_0839.html" class="image" title="Sphinxfront.jpg"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/c/c0/Sphinxfront.jpg/50px-Sphinxfront.jpg" width="50" height="34" border="0" /></a></td>
<td><b><a href="../../../../articles/e/g/y/Projet%7EEgyptopedia_788b.html" title="Projet:Egyptopedia">Egyptopedia</a></b></td>
<td>
<div style="font-size:x-small; padding-left:0.5em; border-left:solid 1px gray;">
<p><a href="../../../../articles/h/i/s/Histoire_de_l%27%C3%89gypte_antique_4bdb.html" title="Histoire de l'Égypte antique">Histoire</a>&#160;| <a href="../../../../articles/g/%C3%A9/o/G%C3%A9ographie_de_l%27%C3%89gypte_antique_b2e5.html" title="Géographie de l'Égypte antique">Géographie</a>&#160;| <a href="../../../../articles/o/r/g/Organisation_politique_de_l%27%C3%89gypte_antique_0254.html" title="Organisation politique de l'Égypte antique">Organisation politique</a>&#160;| <a href="../../../../articles/p/h/a/Pharaon.html" title="Pharaon">Pharaons</a>&#160;| <a href="../../../../articles/a/r/t/Art_de_l%27%C3%89gypte_antique_4521.html" title="Art de l'Égypte antique">Art</a>&#160;| <a href="../../../../articles/m/y/t/Mythologie_%C3%A9gyptienne.html" title="Mythologie égyptienne">Mythologie</a>&#160;| <a href="../../../../articles/d/i/v/Divinit%C3%A9s_%C3%A9gyptiennes.html" title="Divinités égyptiennes">Dieux</a>&#160;| <a href="../../../../articles/v/i/e/Vie_quotidienne_dans_l%27%C3%89gypte_antique_85f0.html" title="Vie quotidienne dans l'Égypte antique">Vie&#160;quotidienne</a>&#160;&#160;ʘ <a href="../../../../articles/%C3%A9/g/y/%C3%89gyptologue.html" title="Égyptologue">Égyptologues</a>&#160;| <a href="../../../../articles/b/i/b/Bibliographie_sur_l%27%C3%89gypte_antique_fb75.html" title="Bibliographie sur l'Égypte antique">Bibliographie</a>&#160;| <a href="../../../../articles/l/e/x/Lexique_%C3%A9gyptologique.html" title="Lexique égyptologique">Lexique</a></p>
</div>
</td>
</tr>
</table>
</div>
<ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail">
<li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/l/a/t/Image%7ELatin_Cross.svg_1668.html" class="image" title="Icône du portail du christianisme"><img alt="Icône du portail du christianisme" src="../../../../images/shared/thumb/c/ca/Latin_Cross.svg/18px-Latin_Cross.svg.png" width="18" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/c/h/r/Portail%7EChristianisme_8692.html" title="Portail:Christianisme">Portail du christianisme</a></span></span></li>
</ul>


<!-- 
NewPP limit report
Preprocessor node count: 1824/1000000
Post-expand include size: 16978/2048000 bytes
Template argument size: 3120/2048000 bytes
Expensive parser function count: 0/500
-->
<div class="printfooter">
</div>
	    <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a>&nbsp;:&#32;<span dir='ltr'><a href="../../../../articles/i/n/d/Cat%C3%A9gorie%7EIndex_%C3%A9gyptologique_7110.html" title="Catégorie:Index égyptologique">Index égyptologique</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/h/i/s/Cat%C3%A9gorie%7EHistoire_de_l%27%C3%89gypte_38e4.html" title="Catégorie:Histoire de l'Égypte">Histoire de l'Égypte</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/m/a/n/Cat%C3%A9gorie%7EManuscrit_574d.html" title="Catégorie:Manuscrit">Manuscrit</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/a/l/Cat%C3%A9gorie%7EPal%C3%A9ochristianisme_b552.html" title="Catégorie:Paléochristianisme">Paléochristianisme</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/g/n/o/Cat%C3%A9gorie%7EGnosticisme_2f8f.html" title="Catégorie:Gnosticisme">Gnosticisme</a></span></div></div></div>	    <!-- end content -->
	    <div class="visualClear"></div>
	  </div>
	</div>
      </div>
      <div id="column-one">
	<div id="p-cactions" class="portlet">
	  <h5>Views</h5>
	  <ul>
	    <li id="ca-nstab-main"
	       class="selected"	       ><a href="../../../../articles/b/i/b/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_09ce.html">Article</a></li><li id="ca-talk"
	       	       ><a href="../../../../articles/b/i/b/Discuter%7EBiblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi_3008.html">Discussion</a></li><li id="ca-current"
	       	       ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Biblioth%C3%A8que_de_Nag_Hammadi">Version actuelle</a></li>	  </ul>
	</div>
	<div class="portlet" id="p-logo">
	  <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);"
	    href="../../../../index.html"
	    title="Accueil"></a>
	</div>
	<script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script>
		<div class='portlet' id='p-navigation'>
	  <h5>Navigation</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li>
	     	      <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li>
	     	      <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li>
	     	      <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li>
	     	      <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div class='portlet' id='p-Contribuer'>
	  <h5>Contribuer</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li>
	     	      <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li>
	     	      <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li>
	     	      <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li>
	     	      <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div id="p-search" class="portlet">
	  <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5>
	  <div id="searchBody" class="pBody">
	    <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div>
	      <input id="searchInput" name="search" type="text"
	        accesskey="C" value="" />
	      <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton"
	        value="Aller" />
	    </div></form>
	  </div>
	</div>
	<div id="p-lang" class="portlet">
	  <h5>Autres langues</h5>
	  <div class="pBody">
	    <ul>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../af/articles/n/a/g/Nag-Hammadi-geskrifte_7fb8.html">Afrikaans</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ar/articles/%D9%85/%D8%AE/%D8%B7/%D9%85%D8%AE%D8%B7%D9%88%D8%B7%D8%A7%D8%AA_%D9%86%D8%AC%D8%B9_%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%8A.html">العربية</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../da/articles/n/a/g/Nag_Hammadi-teksterne_8659.html">Dansk</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../de/articles/n/a/g/Nag-Hammadi-Schriften_ff84.html">Deutsch</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../el/articles/%CE%B2/%CE%B9/%CE%B2/%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%B8%CE%AE%CE%BA%CE%B7_%CE%9D%CE%B1%CE%B3%CE%BA_%CE%A7%CE%B1%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF_09a4.html">Ελληνικά</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../en/articles/n/a/g/Nag_Hammadi_library_4c79.html">English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../es/articles/m/a/n/Manuscritos_de_Nag_Hammadi_0ef1.html">Español</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../fi/articles/n/a/g/Nag_Hammadin_kirjasto_ec04.html">Suomi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hu/articles/n/a/g/Nag_Hammadi-i_lelet_aa15.html">Magyar</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../id/articles/p/e/r/Perpustakaan_Nag_Hammadi_e5fc.html">Bahasa Indonesia</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../it/articles/c/o/d/Codici_di_Nag_Hamm%C3%A2di_592e.html">Italiano</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ja/articles/%E3%83%8A/%E3%82%B0/%E3%83%BB/%E3%83%8A%E3%82%B0%E3%83%BB%E3%83%8F%E3%83%9E%E3%83%87%E3%82%A3%E5%86%99%E6%9C%AC.html">日本語</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ko/articles/%EB%82%98/%EC%A7%80/%ED%95%A8/%EB%82%98%EC%A7%80%ED%95%A8%EB%A7%88%EB%94%94_%EB%AC%B8%EC%84%9C.html">한국어</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../nl/articles/n/a/g/Nag_Hammadigeschriften_9000.html">Nederlands</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pl/articles/b/i/b/Biblioteka_z_Nag_Hammadi_41b3.html">Polski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ru/articles/%D0%B1/%D0%B8/%D0%B1/%D0%91%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0_%D0%9D%D0%B0%D0%B3-%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D0%B8_962d.html">Русский</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sr/articles/%D0%B1/%D0%B8/%D0%B1/%D0%91%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0_%D0%9D%D0%B0%D0%B3_%D0%A5%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D0%B8_b431.html">Српски / Srpski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../th/articles/%E0%B8%AB/%E0%B8%AD/%E0%B8%AA/%E0%B8%AB%E0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%94%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%AE%E0%B8%B1%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%94%E0%B8%B5.html">ไทย</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../zh/articles/%E6%8B%BF/%E6%88%88/%E7%91%AA/%E6%8B%BF%E6%88%88%E7%91%AA%E7%AC%AC%E7%B6%93%E9%9B%86.html">中文</a>
	      </li>
	      	    </ul>
	  </div>
	</div>
	      </div><!-- end of the left (by default at least) column -->
      <div class="visualClear"></div>
      <div id="footer">
    <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div>	<div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div>	<ul id="f-list">
	  	  	  <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 28 mai 2008 à 21:04 par Utilisateur <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobbot_646e.html" title="Utilisateur:Robbot">Robbot</a>. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/o/k/b/Utilisateur%7EOKBot_56a4.html" title="Utilisateur:OKBot">OKBot</a>, <a href="../../../../articles/m/a/l/Utilisateur%7EMaloq_8d1b.html" title="Utilisateur:Maloq">Maloq</a>, <a href="../../../../articles/e/s/c/Utilisateur%7EEscarbot_177b.html" title="Utilisateur:Escarbot">Escarbot</a>, <a href="../../../../articles/m/m/b/Utilisateur%7EMMBot_510c.html" title="Utilisateur:MMBot">MMBot</a>, <a href="../../../../articles/v/o/l/Utilisateur%7EVolkovBot_0e6c.html" title="Utilisateur:VolkovBot">VolkovBot</a>, <a href="../../../../articles/j/p/m/Utilisateur%7EJpm2112_1537.html" title="Utilisateur:Jpm2112">Jpm2112</a>, <a href="../../../../articles/o/2E/_/Utilisateur%7EO._Morand_d190.html" title="Utilisateur:O. Morand">O. Morand</a>, <a href="../../../../articles/d/o/r/Utilisateur%7EDorganBot_32ef.html" title="Utilisateur:DorganBot">DorganBot</a>, <a href="../../../../articles/a/l/n/Utilisateur%7EAlnoktaBOT_68ba.html" title="Utilisateur:AlnoktaBOT">AlnoktaBOT</a>, <a href="../../../../articles/n/%C3%A9/f/Utilisateur%7EN%C3%A9ferma%C3%A2t_6e4b.html" title="Utilisateur:Néfermaât">Néfermaât</a>, <a href="../../../../articles/s/i/e/Utilisateur%7ESieBot_a9a8.html" title="Utilisateur:SieBot">SieBot</a>, <a href="../../../../articles/a/r/n/Utilisateur%7EArnaud.Serander_cfc1.html" title="Utilisateur:Arnaud.Serander">Arnaud.Serander</a>, <a href="../../../../articles/a/i/b/Utilisateur%7EAibot_a883.html" title="Utilisateur:Aibot">Aibot</a>, <a href="../../../../articles/e/r/a/Utilisateur%7EErabot_61a5.html" title="Utilisateur:Erabot">Erabot</a>, <a href="../../../../articles/s/t/b/Utilisateur%7ESTBot_3a36.html" title="Utilisateur:STBot">STBot</a>, <a href="../../../../articles/g/e/r/Utilisateur%7EGerakibot_2f7b.html" title="Utilisateur:Gerakibot">Gerakibot</a>, <a href="../../../../articles/n/o/n/Utilisateur%7ENono_le_petit_robot_df33.html" title="Utilisateur:Nono le petit robot">Nono le petit robot</a>, <a href="../../../../articles/l/i/q/Utilisateur%7ELiquid-aim-bot_78e0.html" title="Utilisateur:Liquid-aim-bot">Liquid-aim-bot</a>, <a href="../../../../articles/b/o/b/Utilisateur%7EBob08_5a46.html" title="Utilisateur:Bob08">Bob08</a>, <a href="../../../../articles/e/y/b/Utilisateur%7EEybot_d027.html" title="Utilisateur:Eybot">Eybot</a>, <a href="../../../../articles/a/e/5/Utilisateur%7EAe55_f459.html" title="Utilisateur:Ae55">Ae55</a>, <a href="../../../../articles/j/e/r/Utilisateur%7EJerome66_56af.html" title="Utilisateur:Jerome66">Jerome66</a>, <a href="../../../../articles/e/s/p/Utilisateur%7EEsprit_Fugace_45c3.html" title="Utilisateur:Esprit Fugace">Esprit Fugace</a>, <a href="../../../../articles/v/a/r/Utilisateur%7EVargenau_72c1.html" title="Utilisateur:Vargenau">Vargenau</a>, <a href="../../../../articles/m/a/x/Utilisateur%7EMaximini1010_b2da.html" title="Utilisateur:Maximini1010">Maximini1010</a>, <a href="../../../../articles/p/a/r/Utilisateur%7EParacelse_09be.html" title="Utilisateur:Paracelse">Paracelse</a> et <a href="../../../../articles/m/e/d/Utilisateur%7EMedBot_8f10.html" title="Utilisateur:MedBot">MedBot</a> et Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia.</li>	  <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/>
Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li>	  <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li>	  <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li>	  	</ul>
      </div>
    </div>
  </body>
</html>

SAMX