Samx Here
n1udSecurity


Server : Apache
System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64
User : hednacluml ( 122243)
PHP Version : 8.3.9
Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl
Directory :  /home/hednacluml/encyclo/articles/b/i/o/

Upload File :
current_dir [ Writeable ] document_root [ Writeable ]

 

Current File : /home/hednacluml/encyclo/articles/b//////i/o/Biosphère.html
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr">
  <head>
    <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" />
	<!-- headlinks removed -->
	<link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/>
    <title>Biosphère - Wikipédia</title>
    <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style>
    <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" />
    <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script>
    <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]-->
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script>        <style type="text/css">/*<![CDATA[*/
@import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css";
@import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css";
@import "../../../../raw/gen.css";
/*]]>*/</style>          </head>
  <body
    class="ns-0">
    <div id="globalWrapper">
      <div id="column-content">
	<div id="content">
	  <a name="top" id="contentTop"></a>
	        <h1 class="firstHeading">Biosphère</h1>
	  <div id="bodyContent">
	    <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3>
	    <div id="contentSub"></div>
	    	    	    <!-- start content -->
	    <div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:352px;"><a href="../../../../articles/s/e/a/Image%7ESeawifs_global_biosphere.jpg_78a5.html" class="image" title="La photosynthèse est l'un des moteurs essentiels de la biosphère. Cette image composite rend visible en fausses couleurs (verts) les zones terrestres les plus végétalisées et les zones de concentration en plancton (Advanced Very High Resolution Radiometer instrument)"><img alt="La photosynthèse est l'un des moteurs essentiels de la biosphère. Cette image composite rend visible en fausses couleurs (verts) les zones terrestres les plus végétalisées et les zones de concentration en plancton (Advanced Very High Resolution Radiometer instrument)" src="../../../../images/shared/thumb/4/44/Seawifs_global_biosphere.jpg/350px-Seawifs_global_biosphere.jpg" width="350" height="224" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/s/e/a/Image%7ESeawifs_global_biosphere.jpg_78a5.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
La photosynthèse est l'un des moteurs essentiels de la biosphère. Cette image composite rend visible en fausses couleurs (verts) les zones terrestres les plus végétalisées et les zones de concentration en plancton (Advanced Very High Resolution Radiometer instrument)</div>
</div>
</div>
<div class="floatleft"><span><a href="../../../../articles/a/s/0/Image%7EAs08-16-2593.jpg_444e.html" class="image" title="On ne connait à ce jour qu'une seule planète où la vie s'est exprimée"><img alt="On ne connait à ce jour qu'une seule planète où la vie s'est exprimée" src="../../../../images/shared/thumb/1/1f/As08-16-2593.jpg/150px-As08-16-2593.jpg" width="150" height="150" border="0" /></a></span></div>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:352px;"><a href="../../../../articles/9/0/_/Image%7E90_mile_beach.jpg.html" class="image" title="Scène familière où l'on voit simultanément les trois compartiments que sont lithosphere, hydrosphère et atmosphère."><img alt="Scène familière où l'on voit simultanément les trois compartiments que sont lithosphere, hydrosphère et atmosphère." src="../../../../images/shared/thumb/2/2e/90_mile_beach.jpg/350px-90_mile_beach.jpg" width="350" height="263" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/9/0/_/Image%7E90_mile_beach.jpg.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
Scène familière où l'on voit simultanément les trois compartiments que sont lithosphere, hydrosphère et atmosphère.</div>
</div>
</div>
<p>La notion de <b>biosphère</b> désigne à la fois un espace et un processus auto-entretenu (jusqu'à ce jour et depuis plus de 3 milliards d'années) sur la planète Terre, et qu'on ne connait que sur cette planète. Le processus est celui d'entretien et de complexification de la Vie, et le lieu est la partie du système terrestre dans laquelle la vie s'est développée et/ou les compartiments créés et/ou entretenus par la vie (c'est-à-dire la <a href="../../../../articles/l/i/t/Lithosph%C3%A8re.html" title="Lithosphère">lithosphère</a>, l'<a href="../../../../articles/h/y/d/Hydrosph%C3%A8re.html" title="Hydrosphère">hydrosphère</a> et une partie de l'<a href="../../../../articles/a/t/m/Atmosph%C3%A8re_de_la_Terre_d405.html" class="mw-redirect" title="Atmosphère de la Terre">atmosphère</a>, produite par le vivant. On y ajoute parfois la cryosphère).</p>
<p>La biosphère résulte pour l'essentiel de l'action ancienne et conjointe d'une très grande variété d'organismes et d'espèces vivantes vivant en interdépendance plus ou moins grande, et qui constituent la diversité des <a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/%C3%89cosyst%C3%A8me.html" title="Écosystème">écosystèmes</a>.</p>
<p>Pour le physicien, la biosphère est un vaste système thermodynamique ouvert aux influences extérieures, qui tire une grande partie de son énergie du soleil via la <a href="../../../../articles/p/h/o/Photosynth%C3%A8se.html" title="Photosynthèse">photosynthèse</a> et quelques 500 milliards de milliards de kilocalories, soit 10 000 fois plus que ne sauraient en utiliser toutes les industries humaines.</p>
<table id="toc" class="toc" summary="Sommaire">
<tr>
<td>
<div id="toctitle">
<h2>Sommaire</h2>
</div>
<ul>
<li class="toclevel-1"><a href="#Histoire_du_concept"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Histoire du concept</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Pour_les_tenants_de_la_g.C3.A9ophysiologie"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Pour les tenants de la géophysiologie</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Les_exp.C3.A9riences_Biosph.C3.A8re_I_et_II"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Les expériences Biosphère I et II</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Voir_aussi"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Voir aussi</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2"><a href="#Liens_externes"><span class="tocnumber">4.1</span> <span class="toctext">Liens externes</span></a></li>
</ul>
</li>
</ul>
</td>
</tr>
</table>
<script type="text/javascript">
//<![CDATA[
 if (window.showTocToggle) { var tocShowText = "afficher"; var tocHideText = "masquer"; showTocToggle(); } 
//]]>
</script>
<p><a name="Histoire_du_concept" id="Histoire_du_concept"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/o/Biosph%C3%A8re.html" title="Modifier la section&#160;: Histoire du concept">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Histoire du concept</span></h2>
<p>Le mot <i>«&#160;Biosphère&#160;»</i> aurait été créé par le géologue <a href="../../../../articles/e/d/u/Eduard_Suess_a0ef.html" title="Eduard Suess">Eduard Suess</a> en 1875. Il intègre ainsi aux sciences de la Terre et notamment à la géologie les éléments de la révolution <a href="../../../../articles/c/h/a/Charles_Darwin_74f3.html" title="Charles Darwin">darwinienne</a>.<br />
Les aspects biogéologique et écologiques du concept de <i>Biosphère</i> datent eux, des années <a href="../../../../articles/1/9/2/1920.html" title="1920">1920</a> où <a href="../../../../articles/v/e/r/Vernadsky.html" class="mw-redirect" title="Vernadsky">Vernadsky</a> les a développé, avant qu'en <a href="../../../../articles/1/9/3/1935.html" title="1935">1935</a> <a href="../../../../articles/a/r/t/Arthur_George_Tansley_13ad.html" title="Arthur George Tansley">Arthur George Tansley</a> ne développe la notion d'<a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/%C3%89cosyst%C3%A8me.html" title="Écosystème">écosystème</a>.</p>
<p>Le concept <a href="../../../../articles/h/o/l/Holisme.html" title="Holisme">holistique</a> et interdisciplinaire de Biosphère a peu à peu associé l'<a href="../../../../articles/a/s/t/Astronomie.html" title="Astronomie">astronomie</a>, la <a href="../../../../articles/g/%C3%A9/o/G%C3%A9ophysique.html" title="Géophysique">géophysique</a>, la <a href="../../../../articles/m/%C3%A9/t/M%C3%A9t%C3%A9orologie.html" title="Météorologie">météorologie</a>, la <a href="../../../../articles/b/i/o/Biog%C3%A9ographie.html" title="Biogéographie">biogéographie</a>, la <a href="../../../../articles/b/i/o/Biologie_%C3%A9volutive.html" class="mw-redirect" title="Biologie évolutive">biologie évolutive</a>, la <a href="../../../../articles/g/%C3%A9/o/G%C3%A9ologie.html" title="Géologie">géologie</a>, la <a href="../../../../articles/g/%C3%A9/o/G%C3%A9ochimie.html" title="Géochimie">géochimie</a>, l'<a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/%C3%89cologie.html" title="Écologie">écologie</a> et d'une façon générale toutes les sciences de la terre et du vivant.</p>
<p>Les géochimistes donnent aussi au terme biosphère le sens de somme totale des organismes vivants (en d'autres termes, ce qui est couramment nommé <a href="../../../../articles/b/i/o/Biomasse_%28%C3%A9cologie%29.html" title="Biomasse (écologie)">biomasse</a> ou biote par les biologistes et les écologues).</p>
<p>Selon cette définition, la biosphère est un des quatre constituants du modèle géochimique (avec la <a href="../../../../articles/l/i/t/Lithosph%C3%A8re.html" title="Lithosphère">lithosphère</a>, l'<a href="../../../../articles/h/y/d/Hydrosph%C3%A8re.html" title="Hydrosphère">hydrosphère</a> et l'<a href="../../../../articles/a/t/m/Atmosph%C3%A8re_%28Terre%29_ef6f.html" title="Atmosphère (Terre)">atmosphère</a>).</p>
<p>Certains estiment que le flou sémantique et conceptuel entourant le terme de biosphère se retrouve dans les débats actuels portant sur la <a href="../../../../articles/b/i/o/Biodiversit%C3%A9.html" title="Biodiversité">biodiversité</a>, le <a href="../../../../articles/d/%C3%A9/v/D%C3%A9veloppement_durable.html" title="Développement durable">développement durable</a>... Selon eux, l'utilisation du terme <i>biosphère</i> issu du vocabulaire des <a href="../../../../articles/g/%C3%A9/o/G%C3%A9ochimie.html" title="Géochimie">géochimistes</a> serait une conséquences de l'organisation très spécialisée de la science actuelle. Certains préfèrent désormais le terme d'<a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/%C3%89cosph%C3%A8re.html" title="Écosphère">écosphère</a>, qui date des années 60-70, époque à la quelle est apparue la notion de <a href="../../../../articles/c/r/i/Crise_%C3%A9cologique.html" title="Crise écologique">crise écologique</a> pouvant menacer jusqu'à la biosphère entière.</p>
<p><a href="../../../../articles/j/a/m/James_Lovelock_d6ef.html" title="James Lovelock">James Lovelock</a> a également proposé le nom de <i>«&#160;symbiosphère&#160;»</i> pour souligner l'interdépendance entre les espèces et le tout qu'elles constituent.</p>
<p><a href="../../../../articles/v/e/r/Vernadsky.html" class="mw-redirect" title="Vernadsky">Vernadsky</a> a défini l'<a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/%C3%89cologie.html" title="Écologie">écologie</a> comme étant la science de la biosphère en 1926.</p>
<p><a name="Pour_les_tenants_de_la_g.C3.A9ophysiologie" id="Pour_les_tenants_de_la_g.C3.A9ophysiologie"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/o/Biosph%C3%A8re.html" title="Modifier la section&#160;: Pour les tenants de la géophysiologie">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Pour les tenants de la <i>géophysiologie</i></span></h2>
<p>..la Biosphère est le système écologique global, auto-entretenu (<i>«&#160;autocatalytique&#160;»</i>), qui intègre tous les êtres vivants et les relations qu'ils tissent entre eux et avec les compartiments que sont la <a href="../../../../articles/l/i/t/Lithosph%C3%A8re.html" title="Lithosphère">lithosphère</a> (les roches), l'<a href="../../../../articles/h/y/d/Hydrosph%C3%A8re.html" title="Hydrosphère">hydrosphère</a> (l'eau), et l'<a href="../../../../articles/a/t/m/Atmosph%C3%A8re_de_la_Terre_d405.html" class="mw-redirect" title="Atmosphère de la Terre">atmosphère</a> (air), dans un <a href="../../../../articles/m/%C3%A9/t/M%C3%A9tabolisme.html" title="Métabolisme">métabolisme</a> qui transforme sans cesse la surface de la <a href="../../../../articles/t/e/r/Terre.html" title="Terre">Terre</a> en recyclant ou stockant les éléments et en créant de la <a href="../../../../articles/c/o/m/Complexit%C3%A9.html" title="Complexité">complexité</a> et <a href="../../../../articles/n/%C3%A9/g/N%C3%A9guentropie.html" title="Néguentropie">néguentropie</a> là où sans la vie, il n'y aurait que de l'<a href="../../../../articles/e/n/t/Entropie.html" title="Entropie">entropie</a>.</p>
<p>Le concept de <i>«&#160;biosphère&#160;»</i> a - dans un contexte religieux - intéressé <a href="../../../../articles/t/e/i/Teilhard_de_Chardin_e4ad.html" class="mw-redirect" title="Teilhard de Chardin">Teilhard de Chardin</a>, lequel a aussi utilisé celui de <a href="../../../../articles/n/o/o/Noosph%C3%A8re.html" title="Noosphère">noosphère</a> (comme étant constituée par le phénomène humain, au-dessus de la biosphère). Au delà des croyances, la compréhension des concepts de l'écologie scientifique moderne a popularisé l'appellation et a développé la perception de l'environnement de la planète terre, hôte de la biosphère.</p>
<p><a name="Les_exp.C3.A9riences_Biosph.C3.A8re_I_et_II" id="Les_exp.C3.A9riences_Biosph.C3.A8re_I_et_II"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/o/Biosph%C3%A8re.html" title="Modifier la section&#160;: Les expériences Biosphère I et II">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Les expériences <i>Biosphère I</i> et <i>II</i></span></h2>
<p>A deux reprises, on a tenté, en vain, de faire vivre en autarcie un petit groupe humain dans une sphère vitrée sans communication avec l'extérieur. L'équipe devait produire sa propre nourriture et recycler ses déchets sans autre appoint que l'énergie du soleil. <i>Biosphère I</i> a rapidement montré ses limites. L'expérience a été renouvelée avec <a href="../../../../articles/b/i/o/Biosph%C3%A8re_II_e69d.html" title="Biosphère II">Biosphère II</a> dans une sphère plus grande et avec des écosystèmes plus complexes, sans succès à cause en particulier de problèmes de gestion de l'oxygène et du CO2.</p>
<p><a name="Voir_aussi" id="Voir_aussi"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/o/Biosph%C3%A8re.html" title="Modifier la section&#160;: Voir aussi">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Voir aussi</span></h2>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:352px;"><a href="../../../../articles/b/i/o/Image%7EBiosph%C3%A8re_Montr%C3%A9al.jpg_9acb.html" class="image" title="Biosphère fut le nom donné après coup au pavillon américain créé par R. Buckminster Fuller sur l'île Sainte-Hélène de Montréal - exposition universelle de 1967"><img alt="Biosphère fut le nom donné après coup au pavillon américain créé par R. Buckminster Fuller sur l'île Sainte-Hélène de Montréal - exposition universelle de 1967" src="../../../../images/shared/thumb/8/8c/Biosphère_Montréal.jpg/350px-Biosphère_Montréal.jpg" width="350" height="263" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/b/i/o/Image%7EBiosph%C3%A8re_Montr%C3%A9al.jpg_9acb.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
<i>Biosphère</i> fut le nom donné après coup au pavillon américain créé par R. Buckminster Fuller sur l'<a href="../../../../articles/%C3%AE/l/e/%C3%8Ele_Sainte-H%C3%A9l%C3%A8ne_%28Canada%29_201b.html" title="Île Sainte-Hélène (Canada)">île Sainte-Hélène</a> de <a href="../../../../articles/m/o/n/Montr%C3%A9al.html" title="Montréal">Montréal</a> - <a href="../../../../articles/e/x/p/Exposition_universelle.html" title="Exposition universelle">exposition universelle</a> de 1967</div>
</div>
</div>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/b/i/o/Biodiversit%C3%A9.html" title="Biodiversité">Biodiversité</a></li>
<li><a href="../../../../articles/b/i/o/Biome.html" title="Biome">Biome</a></li>
<li><a href="../../../../articles/t/h/%C3%A9/Th%C3%A9ories_Ga%C3%AFa_6cfe.html" title="Théories Gaïa">Théories Gaïa</a></li>
<li><a href="../../../../articles/r/%C3%A9/s/R%C3%A9serve_de_biosph%C3%A8re.html" title="Réserve de biosphère">Réserve de biosphère</a></li>
<li>Man and biosphere (Nom d'un programme ONU/UNESCO)</li>
<li><a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/%C3%89co-%C3%A9volution.html" title="Éco-évolution">Éco-évolution</a></li>
<li>Michel Lamy</li>
</ul>
<p><a name="Liens_externes" id="Liens_externes"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/b/i/o/Biosph%C3%A8re.html" title="Modifier la section&#160;: Liens externes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens externes</span></h3>
<ul>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: français">(fr)</span> <a href="http://pollutionbiosphere.free.fr" class="external text" title="http://pollutionbiosphere.free.fr" rel="nofollow">La pollution de la biosphere traité dans le cadre d'un TPE</a></li>
</ul>
<ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail">
<li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/f/a/i/Image%7EFairytale_konqueror.png_8ce3.html" class="image" title="Icône du portail de l’écologie"><img alt="Icône du portail de l’écologie" src="../../../../images/shared/thumb/6/68/Fairytale_konqueror.png/24px-Fairytale_konqueror.png" width="24" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/Portail%7E%C3%89cologie_8345.html" title="Portail:Écologie">Portail de l’écologie</a></span></span></li>
</ul>
<p>BIBLIOGRAPHIE</p>
<ul>
<li>Vladimir I.VERNADSKY (1863-1945), <i>Biosfera</i>, Leningrad, Nauchno-techn. Izd., 1926. 146p. (2e éd. en français revue et augmentée,<i>La Biosphère</i>, Paris , Librairie Félix Alcan, 1929, 323 p. Rééd. par Jean-Paul Deléage, Paris, Seuil, coll. Points/Science, 2002.)</li>
<li>Robert BARBAULT (1943- ), Ecologie générale&#160;: Structure et fonctionnement de la biosphère, Paris, Dunod, 1983, 224p. (5e édition, 2000, 326 p.)</li>
<li>Jacques GRINEVALD, «&#160;La Biosphère&#160;: un concept holistique fondamental&#160;», in Michel Bassand et al., eds., <i>Transformations techniques et Sociétés</i>, Bern, Peter Lang, 1992, p. 51-73.</li>
<li>Jacques GRINEVALD, "Introduction: The invisibility of the Vernadskian revolution", p.20-3éin Vladimir I. Vernadsky, <i>The Biospere</i>, Foreword by Lynn Margulis and colleagues, translated by David Langmuir, edited and annoted by Mark McMenamin, New-York, Copernicus, Springer-verlag, 1998, 192 p.</li>
<li>Jacques GRINEVALD, "La révolution industrielle à l'échelle de l'histoire humaine de la Biospère", dans <i>Revue européenne des sciences sociales</i>, 2006, 134, p.139-167.</li>
<li>Jacques GRINEVALD, <i>La Biospère de l'anthropocène</i>, Genève, Georg éditeurs, collection Stratégies énergétiques, Biospère &amp; Société, 2007. 24 cm, 292 p., ill.</li>
<li>UNESCO, <i>Utilisation et conservation de la biosphère</i>, Paris, Unesco, «&#160;recherches sur les ressources naturelles&#160;», X, 1970, 305p. (Actes de la “Conférence de la Biosphère” à l’Unesco en 1968.)</li>
</ul>


<!-- 
NewPP limit report
Preprocessor node count: 57/1000000
Post-expand include size: 952/2048000 bytes
Template argument size: 101/2048000 bytes
Expensive parser function count: 0/500
-->
<div class="printfooter">
</div>
	    <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a>&nbsp;:&#32;<span dir='ltr'><a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/Cat%C3%A9gorie%7E%C3%89cologie_e82e.html" title="Catégorie:Écologie">Écologie</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/g/%C3%A9/o/Cat%C3%A9gorie%7EG%C3%A9ochimie_4a4c.html" title="Catégorie:Géochimie">Géochimie</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/a/l/Cat%C3%A9gorie%7EPal%C3%A9ontologie_f842.html" title="Catégorie:Paléontologie">Paléontologie</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/%C3%A9/c/o/Cat%C3%A9gorie%7E%C3%89cosyst%C3%A8me_33e6.html" title="Catégorie:Écosystème">Écosystème</a></span></div></div></div>	    <!-- end content -->
	    <div class="visualClear"></div>
	  </div>
	</div>
      </div>
      <div id="column-one">
	<div id="p-cactions" class="portlet">
	  <h5>Views</h5>
	  <ul>
	    <li id="ca-nstab-main"
	       class="selected"	       ><a href="../../../../articles/b/i/o/Biosph%C3%A8re.html">Article</a></li><li id="ca-talk"
	       	       ><a href="../../../../articles/b/i/o/Discuter%7EBiosph%C3%A8re_7b99.html">Discussion</a></li><li id="ca-current"
	       	       ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Biosph%C3%A8re">Version actuelle</a></li>	  </ul>
	</div>
	<div class="portlet" id="p-logo">
	  <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);"
	    href="../../../../index.html"
	    title="Accueil"></a>
	</div>
	<script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script>
		<div class='portlet' id='p-navigation'>
	  <h5>Navigation</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li>
	     	      <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li>
	     	      <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li>
	     	      <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li>
	     	      <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div class='portlet' id='p-Contribuer'>
	  <h5>Contribuer</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li>
	     	      <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li>
	     	      <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li>
	     	      <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li>
	     	      <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div id="p-search" class="portlet">
	  <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5>
	  <div id="searchBody" class="pBody">
	    <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div>
	      <input id="searchInput" name="search" type="text"
	        accesskey="C" value="" />
	      <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton"
	        value="Aller" />
	    </div></form>
	  </div>
	</div>
	<div id="p-lang" class="portlet">
	  <h5>Autres langues</h5>
	  <div class="pBody">
	    <ul>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../af/articles/b/i/o/Biosfeer.html">Afrikaans</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ar/articles/%D8%A7/%D9%84/%D8%BA/%D8%A7%D9%84%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%81_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D9%88%D9%8A.html">العربية</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bg/articles/%D0%B1/%D0%B8/%D0%BE/%D0%91%D0%B8%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0.html">Български</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bn/articles/%E0%A6%9C/%E0%A7%80/%E0%A6%AC/%E0%A6%9C%E0%A7%80%E0%A6%AC%E0%A6%AE%E0%A6%A3%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%B2.html">বাংলা</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../br/articles/b/i/o/Biosferenn.html">Brezhoneg</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bs/articles/b/i/o/Biosfera.html">Bosanski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ca/articles/b/i/o/Biosfera.html">Català</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../cs/articles/b/i/o/Biosf%C3%A9ra.html">Česky</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../da/articles/b/i/o/Biosf%C3%A6re.html">Dansk</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../de/articles/b/i/o/Biosph%C3%A4re.html">Deutsch</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../el/articles/%CE%B2/%CE%B9/%CF%8C/%CE%92%CE%B9%CF%8C%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1.html">Ελληνικά</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../en/articles/b/i/o/Biosphere.html">English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../es/articles/b/i/o/Biosfera.html">Español</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../et/articles/b/i/o/Biosf%C3%A4%C3%A4r.html">Eesti</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../fi/articles/b/i/o/Biosf%C3%A4%C3%A4ri.html">Suomi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../gl/articles/b/i/o/Biosfera.html">Galego</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../he/articles/%D7%90/%D7%A7/%D7%95/%D7%90%D7%A7%D7%95%D7%9C%D7%95%D7%92%D7%99%D7%94.html">עברית</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hi/articles/%E0%A4%9C/%E0%A5%88/%E0%A4%B5/%E0%A4%9C%E0%A5%88%E0%A4%B5%E0%A4%AE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%B2.html">हिन्दी</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hu/articles/b/i/o/Bioszf%C3%A9ra.html">Magyar</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../id/articles/b/i/o/Biosfer.html">Bahasa Indonesia</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../it/articles/b/i/o/Biosfera.html">Italiano</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ja/articles/%E7%94%9F/%E7%89%A9/%E5%9C%8F/%E7%94%9F%E7%89%A9%E5%9C%8F.html">日本語</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../jv/articles/b/i/o/Biosfer.html">Basa Jawa</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../lt/articles/b/i/o/Biosfera.html">Lietuvių</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../map-bms/articles/b/i/o/Biosfer.html">Basa Banyumasan</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../mk/articles/%D0%B1/%D0%B8/%D0%BE/%D0%91%D0%B8%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0.html">Македонски</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../nl/articles/b/i/o/Biosfeer.html">Nederlands</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../no/articles/b/i/o/Biosf%C3%A6re.html">‪Norsk (bokmål)‬</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../oc/articles/b/i/o/Biosf%C3%A8ra.html">Occitan</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pl/articles/b/i/o/Biosfera.html">Polski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pt/articles/b/i/o/Biosfera.html">Português</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../qu/articles/k/a/w/Kawsay_pacha.html">Runa Simi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ro/articles/b/i/o/Biosfer%C4%83.html">Română</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ru/articles/%D0%B1/%D0%B8/%D0%BE/%D0%91%D0%B8%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0.html">Русский</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../simple/articles/b/i/o/Biosphere.html">Simple English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sk/articles/b/i/o/Biosf%C3%A9ra.html">Slovenčina</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sl/articles/b/i/o/Biosfera.html">Slovenščina</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sr/articles/%D0%B1/%D0%B8/%D0%BE/%D0%91%D0%B8%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0.html">Српски / Srpski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sv/articles/b/i/o/Biosf%C3%A4r.html">Svenska</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../uk/articles/%D0%B1/%D1%96/%D0%BE/%D0%91%D1%96%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0.html">Українська</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../vi/articles/s/i/n/Sinh_quy%E1%BB%83n.html">Tiếng Việt</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../zh/articles/%E7%94%9F/%E7%89%A9/%E5%9C%88/%E7%94%9F%E7%89%A9%E5%9C%88.html">中文</a>
	      </li>
	      	    </ul>
	  </div>
	</div>
	      </div><!-- end of the left (by default at least) column -->
      <div class="visualClear"></div>
      <div id="footer">
    <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div>	<div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div>	<ul id="f-list">
	  	  	  <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 11 mai 2008 à 17:15 par Utilisateur <a href="../../../../articles/a/l/e/Utilisateur%7EAlexbot_53c6.html" title="Utilisateur:Alexbot">Alexbot</a>. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/j/u/l/Utilisateur%7EJulien06200_de82.html" title="Utilisateur:Julien06200">Julien06200</a>, <a href="../../../../articles/c/b/y/Utilisateur%7ECbyd_455f.html" title="Utilisateur:Cbyd">Cbyd</a>, <a href="../../../../articles/d/o/r/Utilisateur%7EDorganBot_32ef.html" title="Utilisateur:DorganBot">DorganBot</a>, <a href="../../../../articles/j/o/s/Utilisateur%7EJoseph_Louis_Robidoux_d705.html" title="Utilisateur:Joseph Louis Robidoux">Joseph Louis Robidoux</a>, Insolite, <a href="../../../../articles/r/o/m/Utilisateur%7ERomanc19s_7e10.html" title="Utilisateur:Romanc19s">Romanc19s</a>, <a href="../../../../articles/l/o/u/Utilisateur%7ELouperibot_13b7.html" title="Utilisateur:Louperibot">Louperibot</a>, <a href="../../../../articles/b/i/c/Utilisateur%7EBicounet_7062.html" title="Utilisateur:Bicounet">Bicounet</a>, <a href="../../../../articles/l/i/n/Utilisateur%7ELinan_87ff.html" title="Utilisateur:Linan">Linan</a>, <a href="../../../../articles/b/a/d/Utilisateur%7EBadmood_4dbf.html" title="Utilisateur:Badmood">Badmood</a>, <a href="../../../../articles/g/r/e/Utilisateur%7EGreteck_fa60.html" title="Utilisateur:Greteck">Greteck</a>, <a href="../../../../articles/c/y/b/Utilisateur%7ECyberugo_80b3.html" title="Utilisateur:Cyberugo">Cyberugo</a>, <a href="../../../../articles/r/e/e/Utilisateur%7EReelax_b08f.html" title="Utilisateur:Reelax">Reelax</a>, <a href="../../../../articles/r/e/m/Utilisateur%7ERemy-bailly_dcd1.html" title="Utilisateur:Remy-bailly">Remy-bailly</a>, Hieronimo, <a href="../../../../articles/z/y/z/Utilisateur%7EZyzomys_15a5.html" title="Utilisateur:Zyzomys">Zyzomys</a>, <a href="../../../../articles/s/p/e/Utilisateur%7ESpeculos_942c.html" title="Utilisateur:Speculos">Speculos</a>, <a href="../../../../articles/t/i/b/Utilisateur%7ETibauk_5d6f.html" title="Utilisateur:Tibauk">Tibauk</a>, <a href="../../../../articles/l/a/m/Utilisateur%7ELamiot_247c.html" title="Utilisateur:Lamiot">Lamiot</a>, <a href="../../../../articles/e/s/c/Utilisateur%7EEscarbot_177b.html" title="Utilisateur:Escarbot">Escarbot</a>, <a href="../../../../articles/d/o/d/Utilisateur%7EDodekBot_bc21.html" title="Utilisateur:DodekBot">DodekBot</a>, <a href="../../../../articles/i/a/l/Utilisateur%7EIAlex_938a.html" title="Utilisateur:IAlex">IAlex</a>, <a href="../../../../articles/f/l/a/Utilisateur%7EFlaBot_bc06.html" title="Utilisateur:FlaBot">FlaBot</a>, <a href="../../../../articles/t/h/i/Utilisateur%7EThijs%21bot_c2d6.html" title="Utilisateur:Thijs!bot">Thijs!bot</a>, <a href="../../../../articles/y/u/r/Utilisateur%7EYurikBot_0f63.html" title="Utilisateur:YurikBot">YurikBot</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotQuistnix_d78e.html" title="Utilisateur:RobotQuistnix">RobotQuistnix</a>, <a href="../../../../articles/a/t/i/Utilisateur%7EAtilin_c93e.html" title="Utilisateur:Atilin">Atilin</a>, <a href="../../../../articles/j/u/l/Utilisateur%7EJulianedm_a580.html" title="Utilisateur:Julianedm">Julianedm</a>, <a href="../../../../articles/m/a/g/Utilisateur%7EMagnetiK-BoT_45d2.html" title="Utilisateur:MagnetiK-BoT">MagnetiK-BoT</a>, <a href="../../../../articles/c/h/l/Utilisateur%7EChlewbot_f9d2.html" title="Utilisateur:Chlewbot">Chlewbot</a>, <a href="../../../../articles/e/s/k/Utilisateur%7EEskimbot_5ab8.html" title="Utilisateur:Eskimbot">Eskimbot</a>, <a href="../../../../articles/h/o/l/Utilisateur%7EHolycharly_dc2b.html" title="Utilisateur:Holycharly">Holycharly</a>, <a href="../../../../articles/b/b/u/Utilisateur%7EBbullot_8fb0.html" title="Utilisateur:Bbullot">Bbullot</a>, <a href="../../../../articles/s/p/o/Utilisateur%7ESpooky_4745.html" title="Utilisateur:Spooky">Spooky</a>, <a href="../../../../articles/d/r/o/Utilisateur%7EDroopy_4016.html" title="Utilisateur:Droopy">Droopy</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotE_4c36.html" title="Utilisateur:RobotE">RobotE</a>, <a href="../../../../articles/g/e/m/Utilisateur%7EGemme_a4d0.html" title="Utilisateur:Gemme">Gemme</a>, <a href="../../../../articles/p/i/x/Utilisateur%7EPixeltoo_d08c.html" title="Utilisateur:Pixeltoo">Pixeltoo</a>, <a href="../../../../articles/z/w/o/Utilisateur%7EZwobot_e5b9.html" title="Utilisateur:Zwobot">Zwobot</a>, <a href="../../../../articles/b/i/o/Utilisateur%7EBionet_8b04.html" title="Utilisateur:Bionet">Bionet</a>, <a href="../../../../articles/h/a/s/Utilisateur%7EHasharBot_01f0.html" title="Utilisateur:HasharBot">HasharBot</a>, <a href="../../../../articles/m/e/d/Utilisateur%7EMedBot_8f10.html" title="Utilisateur:MedBot">MedBot</a>, <a href="../../../../articles/s/a/m/Utilisateur%7ESam_Hocevar_d973.html" title="Utilisateur:Sam Hocevar">Sam Hocevar</a>, <a href="../../../../articles/o/r/t/Utilisateur%7EOrthogaffe_792d.html" title="Utilisateur:Orthogaffe">Orthogaffe</a>, <a href="../../../../articles/a/n/t/Utilisateur%7EAnthere_e65c.html" title="Utilisateur:Anthere">Anthere</a>, <a href="../../../../articles/m/u/_/Utilisateur%7EMu_fdae.html" title="Utilisateur:Mu">Mu</a> et <a href="../../../../articles/h/e/r/Utilisateur%7EHerman_1a6f.html" title="Utilisateur:Herman">Herman</a> et Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia.</li>	  <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/>
Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li>	  <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li>	  <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li>	  	</ul>
      </div>
    </div>
  </body>
</html>

SAMX