Samx Here
n1udSecurity


Server : Apache
System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64
User : hednacluml ( 122243)
PHP Version : 8.3.9
Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl
Directory :  /home/hednacluml/encyclo/articles/p/a/t/

Upload File :
current_dir [ Writeable ] document_root [ Writeable ]

 

Current File : /home/hednacluml/encyclo/articles//p/a/t/Patron_de_conception.html
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr">
  <head>
    <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" />
	<!-- headlinks removed -->
	<link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/>
    <title>Patron de conception - Wikipédia</title>
    <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style>
    <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" />
    <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script>
    <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]-->
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script>        <style type="text/css">/*<![CDATA[*/
@import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css";
@import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css";
@import "../../../../raw/gen.css";
/*]]>*/</style>          </head>
  <body
    class="ns-0">
    <div id="globalWrapper">
      <div id="column-content">
	<div id="content">
	  <a name="top" id="contentTop"></a>
	        <h1 class="firstHeading">Patron de conception</h1>
	  <div id="bodyContent">
	    <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3>
	    <div id="contentSub"></div>
	    	    	    <!-- start content -->
	    <div class="homonymie">Pour les articles <a href="../../../../articles/h/o/m/Aide%7EHomonymie_2a52.html" title="Aide:Homonymie">homonymes</a>, voir <a href="../../../../articles/m/o/t/Motif.html" title="Motif">motif</a>. <a href="../../../../articles/d/i/s/Image%7EDisambig.svg_8f13.html" class="image" title="Disambig.svg"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/7/72/Disambig.svg/20px-Disambig.svg.png" width="20" height="16" border="0" /></a></div>
<p>En <a href="../../../../articles/g/%C3%A9/n/G%C3%A9nie_logiciel.html" title="Génie logiciel">génie logiciel</a>, un <b>patron de conception</b> (<i>design pattern</i> en <a href="../../../../articles/a/n/g/Anglais.html" title="Anglais">anglais</a>) est un concept destiné à résoudre les problèmes récurrents suivant le paradigme <a href="../../../../articles/p/r/o/Programmation_objet.html" class="mw-redirect" title="Programmation objet">objet</a>. En français on utilise aussi le terme <b>motif de conception</b> qui est une traduction alternative de «design pattern», perçue comme incorrecte par certains.</p>
<p>Les patrons de conception décrivent des solutions standards pour répondre à des problèmes d'<a href="../../../../articles/a/r/c/Architecture_logicielle.html" title="Architecture logicielle">architecture</a> et de conception des logiciels. À la différence d'un <a href="../../../../articles/a/l/g/Algorithmique.html" title="Algorithmique">algorithme</a> qui s'attache à décrire d'une manière formelle comment résoudre un problème particulier, les patrons de conception décrivent des procédés de conception généraux. On peut considérer un patron de conception comme une formalisation de bonnes pratiques, ce qui signifie qu'on privilégie les solutions éprouvées (un patron de conception n'est considéré comme «&#160;prouvé&#160;» qu'une fois qu'il a été utilisé avec succès au moins dans trois cas).</p>
<p>Il ne s'agit pas de fragments de code, puisque les patrons de conception sont le plus souvent indépendants du <a href="../../../../articles/l/a/n/Langage_de_programmation.html" title="Langage de programmation">langage de programmation</a>, mais d'une méthode de conception, c’est-à-dire d'une manière standardisée de résoudre un problème qui s'est déjà posé par le passé. Le concept de patron de conception a donc une grande influence sur l'<a href="../../../../articles/a/r/c/Architecture_logicielle.html" title="Architecture logicielle">architecture logicielle</a> d'un système.</p>
<p>On peut donc considérer les patrons de conception comme un outil de capitalisation de l'expérience appliqué à la conception logicielle.</p>
<table id="toc" class="toc" summary="Sommaire">
<tr>
<td>
<div id="toctitle">
<h2>Sommaire</h2>
</div>
<ul>
<li class="toclevel-1"><a href="#But_g.C3.A9n.C3.A9ral"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">But général</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Histoire"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Histoire</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2"><a href="#Citations"><span class="tocnumber">2.1</span> <span class="toctext">Citations</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Formalisme"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Formalisme</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Liste_des_patrons_de_conception_du_GoF"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Liste des patrons de conception du GoF</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Patrons_de_conception_les_plus_r.C3.A9pandus"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Patrons de conception les plus répandus</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2"><a href="#Cr.C3.A9ation"><span class="tocnumber">5.1</span> <span class="toctext">Création</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Structure"><span class="tocnumber">5.2</span> <span class="toctext">Structure</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Comportement"><span class="tocnumber">5.3</span> <span class="toctext">Comportement</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Patron_GRASP"><span class="tocnumber">5.4</span> <span class="toctext">Patron GRASP</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Autres_patrons_de_conception"><span class="tocnumber">5.5</span> <span class="toctext">Autres patrons de conception</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Th.C3.A8me_connexe"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Thème connexe</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#R.C3.A9f.C3.A9rences"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Références</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Bibliographie"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Bibliographie</span></a></li>
</ul>
</td>
</tr>
</table>
<script type="text/javascript">
//<![CDATA[
 if (window.showTocToggle) { var tocShowText = "afficher"; var tocHideText = "masquer"; showTocToggle(); } 
//]]>
</script>
<p><a name="But_g.C3.A9n.C3.A9ral" id="But_g.C3.A9n.C3.A9ral"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: But général">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">But général</span></h2>
<p>Le but général des patrons de conception est de minimiser les interactions qu'il peut y avoir entre les différentes <a href="../../../../articles/p/r/o/Programmation_orient%C3%A9e_objet.html" title="Programmation orientée objet">classes</a> (ou modules, plus généralement) d'un même programme. L'avantage de ces patrons est de diminuer le temps nécessaire au développement d'un logiciel et d'augmenter la qualité du résultat, notamment en appliquant des solutions déjà existantes à des problèmes courants de conception. Ils sont là pour éviter la présence d'<a href="../../../../articles/a/n/t/Anti-patron.html" class="mw-redirect" title="Anti-patron">anti-patrons</a>. Ils sont aussi utiles pour définir un vocabulaire commun entre les différents acteurs de l'écriture d'un logiciel.</p>
<p>Ces patrons sont décrits sous une forme abstraite, sans s'attacher aux détails du problème à résoudre.</p>
<p><a name="Histoire" id="Histoire"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Histoire">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Histoire</span></h2>
<p>Formalisé dans le livre du «&#160;Gang of Four&#160;» (GoF, <a href="../../../../articles/e/r/i/Erich_Gamma_5dfe.html" title="Erich Gamma">Erich Gamma</a>, Richard Helm, Ralph Johnson et John Vlissides) intitulé «&#160;Design Patterns -- Elements of Reusable Object-Oriented Software&#160;» (voir bibliographie) en <a href="../../../../articles/1/9/9/1995.html" title="1995">1995</a>, les patrons de conception tirent leur origine des travaux de l'<a href="../../../../articles/a/r/c/Architecte.html" title="Architecte">architecte</a> <a href="../../../../articles/c/h/r/Christopher_Alexander_cb8d.html" title="Christopher Alexander">Christopher Alexander</a> dans les <a href="../../../../articles/a/n/n/Ann%C3%A9es_1970.html" title="Années 1970">années 70</a>.</p>
<p><a name="Citations" id="Citations"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Citations">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Citations</span></h3>
<ul>
<li>«&#160;Chaque patron décrit un problème qui se manifeste constamment dans notre environnement, et donc décrit le cœur de la solution à ce problème, d’une façon telle que l’on puisse réutiliser cette solution des millions de fois, sans jamais le faire deux fois de la même manière&#160;» <a href="../../../../articles/c/h/r/Christopher_Alexander_cb8d.html" title="Christopher Alexander">Christopher Alexander</a> - 1977.</li>
<li>«&#160;Les patrons offrent la possibilité de capitaliser un savoir précieux né du savoir-faire d’experts&#160;» [Buschmann] - 1996.</li>
</ul>
<p><a name="Formalisme" id="Formalisme"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Formalisme">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Formalisme</span></h2>
<p>La description d'un patron de conception suit un formalisme fixe&#160;:</p>
<ul>
<li>Nom</li>
<li>Description du problème à résoudre</li>
<li>Description de la solution&#160;: les éléments de la solution, avec leurs relations. La solution est appelée <b>patron de conception</b>.</li>
<li>Conséquences&#160;: résultats issus de la solution.</li>
</ul>
<p>Ce <a href="../../../../articles/f/o/r/Formalisme.html" title="Formalisme">formalisme</a> aide surtout à mieux comprendre l'utilisation et la logique interne de chaque patron, mais ne correspond pas à l'usage habituel du terme. Le mot structure serait peut-être mieux adapté.</p>
<p>Un aspect de construction plus important est l'<a href="../../../../articles/o/r/t/Orthogonalit%C3%A9.html" title="Orthogonalité">orthogonalité</a>: chaque patron doit correspondre à une approche différente, qui ne répète pas les idées ou stratégies présentes dans d'autres patrons. Cette qualité devrait permettre d'aider le concepteur à décortiquer un problème et à en résoudre chaque aspect d'une façon organisée, ainsi que de combiner les patrons pour construire une solution. Certains auteurs voient alors un manque d'orthogonalité dans les patrons GoF, tandis que d'autres en proposent encore davantage (Vlissides, Grand).</p>
<p><a name="Liste_des_patrons_de_conception_du_GoF" id="Liste_des_patrons_de_conception_du_GoF"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Liste des patrons de conception du GoF">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liste des patrons de conception du GoF</span></h2>
<p>On distingue trois familles de patrons de conception selon leur utilisation&#160;:</p>
<ul>
<li>créationnels&#160;: ils définissent comment faire l'<a href="../../../../articles/i/n/s/Instanciation.html" class="mw-redirect" title="Instanciation">instanciation</a> et la <a href="../../../../articles/c/o/n/Configuration.html" title="Configuration">configuration</a> des classes et des <a href="../../../../articles/o/b/j/Objet_%28informatique%29.html" title="Objet (informatique)">objets</a>.</li>
<li>structuraux&#160;: ils définissent comment organiser les classes d'un programme dans une structure plus large (séparant l'interface de l'implémentation).</li>
<li>comportementaux&#160;: ils définissent comment organiser les <a href="../../../../articles/o/b/j/Objet_%28informatique%29.html" title="Objet (informatique)">objets</a> pour que ceux-ci collaborent (distribution des responsabilités) et expliquent le fonctionnement des <a href="../../../../articles/a/l/g/Algorithmique.html" title="Algorithmique">algorithmes</a> impliqués.</li>
</ul>
<p><a name="Patrons_de_conception_les_plus_r.C3.A9pandus" id="Patrons_de_conception_les_plus_r.C3.A9pandus"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Patrons de conception les plus répandus">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Patrons de conception les plus répandus</span></h2>
<p>Les patrons de conception les plus répandus sont au nombre de 23. Ils sont couramment appelés «&#160;patrons GoF&#160;» (de «&#160;Gang of Four&#160;», d'après les quatre créateurs du concept)<sup id="cite_ref-0" class="reference"><a href="#cite_note-0" title=""><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le patron <a href="../../../../articles/m/o/d/Mod%C3%A8le-Vue-Contr%C3%B4leur_7af3.html" title="Modèle-Vue-Contrôleur">Modèle-Vue-Contrôleur</a> (MVC) est une combinaison des patrons <i><a href="../../../../articles/o/b/s/Observateur_%28patron_de_conception%29.html" title="Observateur (patron de conception)">Observateur</a></i>, <i><a href="../../../../articles/s/t/r/Strat%C3%A9gie_%28patron_de_conception%29.html" title="Stratégie (patron de conception)">Stratégie</a></i> et <i><a href="../../../../articles/o/b/j/Objet_composite.html" title="Objet composite">Composite</a></i>.</p>
<p><a name="Cr.C3.A9ation" id="Cr.C3.A9ation"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Création">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Création</span></h3>
<ul>
<li><i><a href="../../../../articles/f/a/b/Fabrique_abstraite_%28patron_de_conception%29.html" title="Fabrique abstraite (patron de conception)">Fabrique abstraite</a> (<a href="../../../../../en/articles/a/b/s/Abstract_factory_pattern.html" class="extiw" title="en:Abstract_factory_pattern">Abstract Factory</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/m/o/n/Monteur_%28patron_de_conception%29.html" title="Monteur (patron de conception)">Monteur</a> (<a href="../../../../../en/articles/b/u/i/Builder_pattern.html" class="extiw" title="en:Builder_pattern">Builder</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/f/a/b/Fabrique_%28patron_de_conception%29.html" title="Fabrique (patron de conception)">Fabrique</a> (<a href="../../../../../en/articles/f/a/c/Factory_method_pattern.html" class="extiw" title="en:Factory_method_pattern">Factory Method</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/p/r/o/Prototype_%28patron_de_conception%29.html" title="Prototype (patron de conception)">Prototype</a> (<a href="../../../../../en/articles/p/r/o/Prototype_pattern.html" class="extiw" title="en:Prototype_pattern">Prototype</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/s/i/n/Singleton_%28patron_de_conception%29.html" title="Singleton (patron de conception)">Singleton</a> (<a href="../../../../../en/articles/s/i/n/Singleton_pattern.html" class="extiw" title="en:Singleton_pattern">Singleton</a>)</i></li>
</ul>
<p><a name="Structure" id="Structure"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Structure">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Structure</span></h3>
<ul>
<li><i><a href="../../../../articles/a/d/a/Adaptateur_%28patron_de_conception%29.html" title="Adaptateur (patron de conception)">Adaptateur</a> (<a href="../../../../../en/articles/a/d/a/Adapter_pattern.html" class="extiw" title="en:Adapter_pattern">Adapter</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/p/o/n/Pont_%28patron_de_conception%29.html" title="Pont (patron de conception)">Pont</a> (<a href="../../../../../en/articles/b/r/i/Bridge_pattern.html" class="extiw" title="en:Bridge_pattern">Bridge</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/o/b/j/Objet_composite.html" title="Objet composite">Objet composite</a> (<a href="../../../../../en/articles/c/o/m/Composite_pattern.html" class="extiw" title="en:Composite_pattern">Composite</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/d/%C3%A9/c/D%C3%A9corateur_%28patron_de_conception%29.html" title="Décorateur (patron de conception)">Décorateur</a> (<a href="../../../../../en/articles/d/e/c/Decorator_pattern.html" class="extiw" title="en:Decorator_pattern">Decorator</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/f/a/%C3%A7/Fa%C3%A7ade_%28patron_de_conception%29.html" title="Façade (patron de conception)">Façade</a> (<a href="../../../../../en/articles/f/a/c/Facade_pattern.html" class="extiw" title="en:Facade_pattern">Facade</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/p/o/i/Poids-mouche_%28patron_de_conception%29.html" title="Poids-mouche (patron de conception)">Poids-mouche</a> ou poids-plume (<a href="../../../../../en/articles/f/l/y/Flyweight_pattern.html" class="extiw" title="en:Flyweight_pattern">Flyweight</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/p/r/o/Proxy_%28patron_de_conception%29.html" title="Proxy (patron de conception)">Proxy</a> (<a href="../../../../../en/articles/p/r/o/Proxy_pattern.html" class="extiw" title="en:Proxy_pattern">Proxy</a>)</i></li>
</ul>
<p><a name="Comportement" id="Comportement"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Comportement">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Comportement</span></h3>
<ul>
<li><i><a href="../../../../articles/c/h/a/Cha%C3%AEne_de_responsabilit%C3%A9_%28patron_de_conception%29.html" title="Chaîne de responsabilité (patron de conception)">Chaîne de responsabilité</a> (<a href="../../../../../en/articles/c/h/a/Chain_of_responsibility_pattern.html" class="extiw" title="en:Chain_of_responsibility_pattern">Chain of responsibility</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/c/o/m/Commande_%28patron_de_conception%29.html" title="Commande (patron de conception)">Commande</a> (<a href="../../../../../en/articles/c/o/m/Command_pattern.html" class="extiw" title="en:Command_pattern">Command</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/i/n/t/Interpr%C3%A9teur_%28patron_de_conception%29.html" title="Interpréteur (patron de conception)">Interpréteur</a> (<a href="../../../../../en/articles/i/n/t/Interpreter_pattern.html" class="extiw" title="en:Interpreter_pattern">Interpreter</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/i/t/%C3%A9/It%C3%A9rateur_%28patron_de_conception%29.html" title="Itérateur (patron de conception)">Itérateur</a> (<a href="../../../../../en/articles/i/t/e/Iterator_pattern.html" class="extiw" title="en:Iterator_pattern">Iterator</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/m/%C3%A9/d/M%C3%A9diateur_%28patron_de_conception%29.html" title="Médiateur (patron de conception)">Médiateur</a> (<a href="../../../../../en/articles/m/e/d/Mediator_pattern.html" class="extiw" title="en:Mediator_pattern">Mediator</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/m/e/m/Memento_%28patron_de_conception%29.html" title="Memento (patron de conception)">Memento</a> (<a href="../../../../../en/articles/m/e/m/Memento_pattern.html" class="extiw" title="en:Memento_pattern">Memento</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/o/b/s/Observateur_%28patron_de_conception%29.html" title="Observateur (patron de conception)">Observateur</a> (<a href="../../../../../en/articles/o/b/s/Observer_pattern.html" class="extiw" title="en:Observer_pattern">Observer</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/%C3%A9/t/a/%C3%89tat_%28patron_de_conception%29.html" title="État (patron de conception)">État</a> (<a href="../../../../../en/articles/s/t/a/State_pattern.html" class="extiw" title="en:State_pattern">State</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/s/t/r/Strat%C3%A9gie_%28patron_de_conception%29.html" title="Stratégie (patron de conception)">Stratégie</a> (<a href="../../../../../en/articles/s/t/r/Strategy_pattern.html" class="extiw" title="en:Strategy_pattern">Strategy</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_m%C3%A9thode_%28patron_de_conception%29.html" title="Patron de méthode (patron de conception)">Patron de méthode</a> (<a href="../../../../../en/articles/t/e/m/Template_method_pattern.html" class="extiw" title="en:Template_method_pattern">Template Method</a>)</i></li>
<li><i><a href="../../../../articles/v/i/s/Visiteur_%28patron_de_conception%29.html" title="Visiteur (patron de conception)">Visiteur</a> (<a href="../../../../../en/articles/v/i/s/Visitor_pattern.html" class="extiw" title="en:Visitor_pattern">Visitor</a>)</i></li>
</ul>
<p><a name="Patron_GRASP" id="Patron_GRASP"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Patron GRASP">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Patron GRASP</span></h3>
<p>Les patrons GRASP sont des patrons créés par <a href="../../../../articles/c/r/a/Craig_Larman_d50f.html" title="Craig Larman">Craig Larman</a> qui décrivent des règles pour affecter les responsabilités aux classes d'un programme orienté objets pendant la conception, en liaison avec la méthode de conception BCE (pour «&#160;Boundary Control Entity&#160;» - en français MVC «&#160;Modèle Vue Contrôleur&#160;»)<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1" title=""><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;:</p>
<ul>
<li><i>Responsabilités</i></li>
<li><i>Expert</i></li>
<li><i>Créateur</i></li>
<li><i>Faible couplage</i></li>
<li><i>Forte cohésion</i></li>
<li><i>Contrôleur</i></li>
<li><i>Polymorphisme</i></li>
<li><i>Indirection</i></li>
<li><i>Fabrication pure</i></li>
</ul>
<p><a name="Autres_patrons_de_conception" id="Autres_patrons_de_conception"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Autres patrons de conception">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Autres patrons de conception</span></h3>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/m/o/d/Mod%C3%A8le-Vue-Contr%C3%B4leur_7af3.html" title="Modèle-Vue-Contrôleur">Modèle-Vue-Contrôleur</a></li>
<li><a href="../../../../articles/i/n/v/Inversion_de_contr%C3%B4le.html" title="Inversion de contrôle">Inversion de contrôle</a></li>
<li><a href="../../../../articles/i/n/j/Injection_de_d%C3%A9pendances.html" title="Injection de dépendances">Injection de dépendances</a></li>
</ul>
<p><a name="Th.C3.A8me_connexe" id="Th.C3.A8me_connexe"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Thème connexe">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Thème connexe</span></h2>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/a/n/t/Antipattern.html" title="Antipattern">Antipattern</a></li>
</ul>
<p><a name="R.C3.A9f.C3.A9rences" id="R.C3.A9f.C3.A9rences"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Références">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Références</span></h2>
<div style="font-size: 85%">
<ol class="references">
<li id="cite_note-0"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-0" title="">↑</a></span> <cite style="font-style:normal" class="ouvrage" id="CITEREFErich_Gamma.2C_Richard_Helm.2C_Ralph_Johnson.2C_John_Vlissides1999">Erich Gamma, Richard Helm, Ralph Johnson, John Vlissides (trad.&#160;Jean-Marie Lasvergères), <i>Design Patterns - Catalogue de modèles de conceptions réutilisables</i>, 1999 <small>[<a href="../../../../articles/d/e/s/R%C3%A9f%C3%A9rence%7EDesign_Patterns_%28Gang_of_four%29_a092.html" title="Référence:Design Patterns (Gang of four)">détail des éditions</a>]</small></cite></li>
<li id="cite_note-1"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-1" title="">↑</a></span> <a href="../../../../articles/n/u/v/Image%7ENuvola_apps_ksig_horizonta.png_a42a.html" class="image" title="Nuvola apps ksig horizonta.png"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/5/58/Nuvola_apps_ksig_horizonta.png/30px-Nuvola_apps_ksig_horizonta.png" width="30" height="9" border="0" /></a> <i>UML 2 et les Design Patterns</i> - Craig Larman (3<sup class="exposant">e</sup> édition) <a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_2744070904_fbd9.html" class="internal">ISBN 2744070904</a></li>
</ol>
</div>
<p><a name="Bibliographie" id="Bibliographie"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html" title="Modifier la section&#160;: Bibliographie">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Bibliographie</span></h2>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/c/h/r/Christopher_Alexander_cb8d.html" title="Christopher Alexander">Christopher Alexander</a>, S. Ishikawa, M. Silverstein, M. Jacobson, I. Fiksdahl-King and S. Angel, (<a href="../../../../articles/1/9/7/1977.html" title="1977">1977</a>), <i>A Pattern Language&#160;: Towns, Buildings, Construction</i>, <a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_0195019199_c100.html" class="internal">ISBN 0195019199</a></li>
<li>Design patterns - <a href="http://www.oreilly.fr/archives/2841773507TDM.pdf" class="external text" title="http://www.oreilly.fr/archives/2841773507TDM.pdf" rel="nofollow">Tête la première, de Eric Freeman, Elisabeth Freeman, Kathy Sierra et Bert Bates</a>. <a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_2841773507_0fe8.html" class="internal">ISBN 2841773507</a> (1<sup class="exposant">re</sup> édition, septembre 2005)</li>
<li>Pattern Languages of Program Design - James O. Coplien, Douglas C. Schmidt. (<a href="../../../../articles/1/9/9/1995.html" title="1995">1995</a>), <a href="../../../../articles/o/u/v/Special%7EOuvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence_0201607344_2f92.html" class="internal">ISBN 0201607344</a></li>
</ul>
<ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail">
<li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><a href="../../../../articles/c/r/y/Image%7ECrystal_mycomputer.png_ff1d.html" class="image" title="Icône du portail de l’informatique"><img alt="Icône du portail de l’informatique" src="../../../../images/shared/thumb/e/e3/Crystal_mycomputer.png/24px-Crystal_mycomputer.png" width="24" height="24" border="0" /></a></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="../../../../articles/i/n/f/Portail%7EInformatique_2d39.html" title="Portail:Informatique">Portail de l’informatique</a></span></span></li>
</ul>


<!-- 
NewPP limit report
Preprocessor node count: 315/1000000
Post-expand include size: 3392/2048000 bytes
Template argument size: 700/2048000 bytes
Expensive parser function count: 0/500
-->
<div class="printfooter">
</div>
	    <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a>&nbsp;:&#32;<span dir='ltr'><a href="../../../../articles/p/a/t/Cat%C3%A9gorie%7EPatron_de_conception_3e18.html" title="Catégorie:Patron de conception">Patron de conception</a></span> | <span dir='ltr'><a href="../../../../articles/a/r/c/Cat%C3%A9gorie%7EArchitecture_logicielle_7c00.html" title="Catégorie:Architecture logicielle">Architecture logicielle</a></span></div></div></div>	    <!-- end content -->
	    <div class="visualClear"></div>
	  </div>
	</div>
      </div>
      <div id="column-one">
	<div id="p-cactions" class="portlet">
	  <h5>Views</h5>
	  <ul>
	    <li id="ca-nstab-main"
	       class="selected"	       ><a href="../../../../articles/p/a/t/Patron_de_conception.html">Article</a></li><li id="ca-talk"
	       	       ><a href="../../../../articles/p/a/t/Discuter%7EPatron_de_conception_67fc.html">Discussion</a></li><li id="ca-current"
	       	       ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Patron_de_conception">Version actuelle</a></li>	  </ul>
	</div>
	<div class="portlet" id="p-logo">
	  <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);"
	    href="../../../../index.html"
	    title="Accueil"></a>
	</div>
	<script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script>
		<div class='portlet' id='p-navigation'>
	  <h5>Navigation</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li>
	     	      <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li>
	     	      <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li>
	     	      <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li>
	     	      <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div class='portlet' id='p-Contribuer'>
	  <h5>Contribuer</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li>
	     	      <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li>
	     	      <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li>
	     	      <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li>
	     	      <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div id="p-search" class="portlet">
	  <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5>
	  <div id="searchBody" class="pBody">
	    <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div>
	      <input id="searchInput" name="search" type="text"
	        accesskey="C" value="" />
	      <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton"
	        value="Aller" />
	    </div></form>
	  </div>
	</div>
	<div id="p-lang" class="portlet">
	  <h5>Autres langues</h5>
	  <div class="pBody">
	    <ul>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ast/articles/p/a/t/Patr%C3%B3n_de_dise%C3%B1u.html">Asturianu</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bs/articles/r/a/%C4%8D/Ra%C4%8Dunarska_dizajn_%C5%A1ema.html">Bosanski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ca/articles/p/a/t/Patr%C3%B3_de_disseny_%28inform%C3%A0tica%29.html">Català</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../cs/articles/n/%C3%A1/v/N%C3%A1vrhov%C3%BD_vzor.html">Česky</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../da/articles/d/e/s/Design_pattern.html">Dansk</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../de/articles/e/n/t/Entwurfsmuster.html">Deutsch</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../en/articles/d/e/s/Design_pattern_%28computer_science%29.html">English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../es/articles/p/a/t/Patr%C3%B3n_de_dise%C3%B1o.html">Español</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../fi/articles/s/u/u/Suunnittelumalli.html">Suomi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../he/articles/%D7%AA/%D7%91/%D7%A0/%D7%AA%D7%91%D7%A0%D7%99%D7%AA_%D7%A2%D7%99%D7%A6%D7%95%D7%91.html">עברית</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../id/articles/d/e/s/Design_pattern.html">Bahasa Indonesia</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../it/articles/d/e/s/Design_pattern.html">Italiano</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ja/articles/%E3%83%87/%E3%82%B6/%E3%82%A4/%E3%83%87%E3%82%B6%E3%82%A4%E3%83%B3%E3%83%91%E3%82%BF%E3%83%BC%E3%83%B3_%28%E3%82%BD%E3%83%95%E3%83%88%E3%82%A6%E3%82%A7%E3%82%A2%29.html">日本語</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ko/articles/%EB%94%94/%EC%9E%90/%EC%9D%B8/%EB%94%94%EC%9E%90%EC%9D%B8_%ED%8C%A8%ED%84%B4.html">한국어</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../lt/articles/p/r/o/Projektavimo_pavyzdys.html">Lietuvių</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../nl/articles/o/n/t/Ontwerppatroon.html">Nederlands</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../no/articles/d/e/s/Design_pattern.html">‪Norsk (bokmål)‬</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pl/articles/w/z/o/Wzorzec_projektowy_%28informatyka%29.html">Polski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pt/articles/p/a/d/Padr%C3%B5es_de_projeto_de_software.html">Português</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ru/articles/%D1%88/%D0%B0/%D0%B1/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%8B_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F.html">Русский</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../simple/articles/d/e/s/Design_pattern.html">Simple English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sv/articles/d/e/s/Designm%C3%B6nster.html">Svenska</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../tr/articles/t/a/s/Tasar%C4%B1m_kal%C4%B1plar%C4%B1.html">Türkçe</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../vi/articles/m/%E1%BA%AB/u/M%E1%BA%ABu_thi%E1%BA%BFt_k%E1%BA%BF_%28khoa_h%E1%BB%8Dc_m%C3%A1y_t%C3%ADnh%29.html">Tiếng Việt</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../zh/articles/%E8%BD%AF/%E4%BB%B6/%E8%AE%BE/%E8%BD%AF%E4%BB%B6%E8%AE%BE%E8%AE%A1%E6%A8%A1%E5%BC%8F.html">中文</a>
	      </li>
	      	    </ul>
	  </div>
	</div>
	      </div><!-- end of the left (by default at least) column -->
      <div class="visualClear"></div>
      <div id="footer">
    <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div>	<div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div>	<ul id="f-list">
	  	  	  <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 4 avril 2008 à 11:06 par Utilisateur <a href="../../../../articles/f/a/b/Utilisateur%7EFabusnow_252d.html" title="Utilisateur:Fabusnow">Fabusnow</a>. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/k/i/r/Utilisateur%7EKirikou_914f.html" title="Utilisateur:Kirikou">Kirikou</a>, <a href="../../../../articles/g/o/r/Utilisateur%7EGorrk_1238.html" title="Utilisateur:Gorrk">Gorrk</a>, <a href="../../../../articles/m/y/t/Utilisateur%7EMytto_8c6a.html" title="Utilisateur:Mytto">Mytto</a>, <a href="../../../../articles/d/e/e/Utilisateur%7EDeepBot_cd0b.html" title="Utilisateur:DeepBot">DeepBot</a>, <a href="../../../../articles/m/m/b/Utilisateur%7EMMBot_510c.html" title="Utilisateur:MMBot">MMBot</a>, <a href="../../../../articles/p/i/e/Utilisateur%7EPierrelm_3325.html" title="Utilisateur:Pierrelm">Pierrelm</a>, <a href="../../../../articles/n/i/p/Utilisateur%7ENipou_e085.html" title="Utilisateur:Nipou">Nipou</a>, <a href="../../../../articles/e/r/a/Utilisateur%7EErabot_61a5.html" title="Utilisateur:Erabot">Erabot</a>, <a href="../../../../articles/t/r/a/Utilisateur%7ETraroth_bfca.html" title="Utilisateur:Traroth">Traroth</a>, <a href="../../../../articles/p/l/y/Utilisateur%7EPlyd_8e91.html" title="Utilisateur:Plyd">Plyd</a>, <a href="../../../../articles/p/l/i/Utilisateur%7EPlic_4886.html" title="Utilisateur:Plic">Plic</a>, <a href="../../../../articles/l/e/_/Utilisateur%7ELe_Pied-bot_aba6.html" title="Utilisateur:Le Pied-bot">Le Pied-bot</a>, <a href="../../../../articles/m/y/b/Utilisateur%7EMyBot_d788.html" title="Utilisateur:MyBot">MyBot</a>, <a href="../../../../articles/o/u/t/Utilisateur%7EOuts_7cbf.html" title="Utilisateur:Outs">Outs</a>, Math41, <a href="../../../../articles/h/u/g/Utilisateur%7EHugues_8f26.html" title="Utilisateur:Hugues">Hugues</a>, <a href="../../../../articles/g/r/i/Utilisateur%7EGrimlock_0cc0.html" title="Utilisateur:Grimlock">Grimlock</a>, Cgeo, <a href="../../../../articles/g/r/i/Utilisateur%7EGribeco_2ab0.html" title="Utilisateur:Gribeco">Gribeco</a>, Slacrampe, <a href="../../../../articles/s/a/n/Utilisateur%7ESand_05da.html" title="Utilisateur:Sand">Sand</a>, <a href="../../../../articles/p/a/u/Utilisateur%7EPautard_be72.html" title="Utilisateur:Pautard">Pautard</a>, <a href="../../../../articles/m/o/u/Utilisateur%7EMoumousse13_1ef3.html" title="Utilisateur:Moumousse13">Moumousse13</a>, <a href="../../../../articles/s/k/a/Utilisateur%7ESkarn_e28e.html" title="Utilisateur:Skarn">Skarn</a>, <a href="../../../../articles/t/h/i/Utilisateur%7EThijs%21bot_c2d6.html" title="Utilisateur:Thijs!bot">Thijs!bot</a>, <a href="../../../../articles/j/a/n/Utilisateur%7EJAnDbot_ea65.html" title="Utilisateur:JAnDbot">JAnDbot</a>, <a href="../../../../articles/e/y/b/Utilisateur%7EEybot_d027.html" title="Utilisateur:Eybot">Eybot</a>, <a href="../../../../articles/2E/a/n/Utilisateur%7E.anacondabot.html" title="Utilisateur:.anacondabot">.anacondabot</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotQuistnix_d78e.html" title="Utilisateur:RobotQuistnix">RobotQuistnix</a>, <a href="../../../../articles/y/u/r/Utilisateur%7EYurikBot_0f63.html" title="Utilisateur:YurikBot">YurikBot</a>, <a href="../../../../articles/p/i/e/Utilisateur%7EPieRRoBoT_0564.html" title="Utilisateur:PieRRoBoT">PieRRoBoT</a>, <a href="../../../../articles/r/o/m/Utilisateur%7ERomary_98d3.html" title="Utilisateur:Romary">Romary</a>, <a href="../../../../articles/e/s/k/Utilisateur%7EEskimbot_5ab8.html" title="Utilisateur:Eskimbot">Eskimbot</a>, <a href="../../../../articles/r/o/m/Utilisateur%7ERomanc19s_7e10.html" title="Utilisateur:Romanc19s">Romanc19s</a>, <a href="../../../../articles/v/a/r/Utilisateur%7EVargenau_72c1.html" title="Utilisateur:Vargenau">Vargenau</a>, <a href="../../../../articles/b/a/d/Utilisateur%7EBadmood_4dbf.html" title="Utilisateur:Badmood">Badmood</a>, <a href="../../../../articles/a/r/n/Utilisateur%7EArnaud_Fabre_0aca.html" title="Utilisateur:Arnaud Fabre">Arnaud Fabre</a>, <a href="../../../../articles/g/u/e/Utilisateur%7EGuehene_b189.html" title="Utilisateur:Guehene">Guehene</a>, <a href="../../../../articles/m/e/d/Utilisateur%7EMedBot_8f10.html" title="Utilisateur:MedBot">MedBot</a>, <a href="../../../../articles/r/i/p/Utilisateur%7ERipounet_71f8.html" title="Utilisateur:Ripounet">Ripounet</a>, <a href="../../../../articles/n/y/k/Utilisateur%7ENykozoft_5bd5.html" title="Utilisateur:Nykozoft">Nykozoft</a>, <a href="../../../../articles/m/o/r/Utilisateur%7EMoriBot_47ba.html" title="Utilisateur:MoriBot">MoriBot</a>, <a href="../../../../articles/e/p/o/Utilisateur%7EEpommate_9984.html" title="Utilisateur:Epommate">Epommate</a>, <a href="../../../../articles/l/m/a/Utilisateur%7ELmaltier_4140.html" title="Utilisateur:Lmaltier">Lmaltier</a>, <a href="../../../../articles/a/x/e/Utilisateur%7EAxel584_823a.html" title="Utilisateur:Axel584">Axel584</a>, <a href="../../../../articles/d/m/o/Utilisateur%7EDmolinier_2a8c.html" title="Utilisateur:Dmolinier">Dmolinier</a>, <a href="../../../../articles/e/c/l/Utilisateur%7EEclos_6297.html" title="Utilisateur:Eclos">Eclos</a>, <a href="../../../../articles/o/l/s/Utilisateur%7EOls_1b71.html" title="Utilisateur:Ols">Ols</a>, <a href="../../../../articles/b/o/l/Utilisateur%7EBoly38_b1a7.html" title="Utilisateur:Boly38">Boly38</a>, <a href="../../../../articles/p/h/e/Utilisateur%7EPhe_0278.html" title="Utilisateur:Phe">Phe</a>, <a href="../../../../articles/l/o/o/Utilisateur%7ELooxix_a2d5.html" title="Utilisateur:Looxix">Looxix</a>, <a href="../../../../articles/f/r/a/Utilisateur%7EFrancois_Trazzi_4ef3.html" title="Utilisateur:Francois Trazzi">Francois Trazzi</a>, <a href="../../../../articles/s/a/m/Utilisateur%7ESam_Hocevar_d973.html" title="Utilisateur:Sam Hocevar">Sam Hocevar</a> et <a href="../../../../articles/l/c/_/Utilisateur%7ELc_d31f.html" title="Utilisateur:Lc">Lc</a> et Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia.</li>	  <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/>
Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li>	  <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li>	  <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li>	  	</ul>
      </div>
    </div>
  </body>
</html>

SAMX