Samx Here
n1udSecurity


Server : Apache
System : Linux webd348.cluster026.gra.hosting.ovh.net 5.15.148-ovh-vps-grsec-zfs-classid #1 SMP Thu Feb 8 09:41:04 UTC 2024 x86_64
User : hednacluml ( 122243)
PHP Version : 8.3.9
Disable Function : _dyuweyrj4,_dyuweyrj4r,dl
Directory :  /home/hednacluml/encyclo/articles/c/i/v/

Upload File :
current_dir [ Writeable ] document_root [ Writeable ]

 

Current File : /home/hednacluml/encyclo/articles//c/i/v/Civilisation.html
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr" dir="ltr">
  <head>
    <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8" />
	<!-- headlinks removed -->
	<link rel="shortcut icon" href="../../../../misc/favicon.ico"/>
    <title>Civilisation - Wikipédia</title>
    <style type="text/css">/*<![CDATA[*/ @import "../../../../skins/offline/main.css"; /*]]>*/</style>
    <link rel="stylesheet" type="text/css" media="print" href="../../../../skins/common/commonPrint.css" />
    <!--[if lt IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE50Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 5.5000]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE55Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE 6]><style type="text/css">@import "../../../../skins/monobook/IE60Fixes.css";</style><![endif]-->
    <!--[if IE]><script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/IEFixes.js"></script>
    <meta http-equiv="imagetoolbar" content="no" /><![endif]-->
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/common/wikibits.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/md5.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/utf8.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../skins/offline/lookup.js"></script>
    <script type="text/javascript" src="../../../../raw/gen.js"></script>        <style type="text/css">/*<![CDATA[*/
@import "../../../../raw/MediaWiki%7ECommon.css";
@import "../../../../raw/MediaWiki%7EMonobook.css";
@import "../../../../raw/gen.css";
/*]]>*/</style>          </head>
  <body
    class="ns-0">
    <div id="globalWrapper">
      <div id="column-content">
	<div id="content">
	  <a name="top" id="contentTop"></a>
	        <h1 class="firstHeading">Civilisation</h1>
	  <div id="bodyContent">
	    <h3 id="siteSub">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</h3>
	    <div id="contentSub"></div>
	    	    	    <!-- start content -->
	    <div class="homonymie">Pour les articles <a href="../../../../articles/h/o/m/Aide%7EHomonymie_2a52.html" title="Aide:Homonymie">homonymes</a>, voir <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_%28homonymie%29.html" title="Civilisation (homonymie)">Civilisation (homonymie)</a>. <a href="../../../../articles/d/i/s/Image%7EDisambig.svg_8f13.html" class="image" title="Disambig.svg"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/7/72/Disambig.svg/20px-Disambig.svg.png" width="20" height="16" border="0" /></a></div>
<p>Le terme <b>civilisation</b> - dérivé indirectement du <a href="../../../../articles/l/a/t/Latin.html" title="Latin">latin</a> <i>civis</i> signifiant «&#160;citoyen&#160;» par l'intermédiaire de «&#160;civil&#160;» et «&#160;civiliser&#160;» - a été utilisé de différentes manières au cours de l'Histoire. Il a en français trois grandes acceptions&#160;:</p>
<ul>
<li>la civilisation, dans l'acception la plus courante, est le fait de civiliser, c'est-à-dire de porter une société à un niveau considéré comme plus élevé et plus évolué, et c'est, par métonymie, l'état atteint par cette société évoluée. Cette acception inclut une notion de <a href="../../../../articles/p/r/o/Progr%C3%A8s.html" title="Progrès">progrès</a>. Elle s'oppose à <a href="../../../../articles/b/a/r/Barbarie.html" class="mw-redirect" title="Barbarie">barbarie</a>, <a href="../../../../articles/s/a/u/Sauvage.html" title="Sauvage">sauvagerie</a>.</li>
<li>la civilisation, c'est aussi l'ensemble des traits qui caractérisent l'état d'évolution d'une société donnée, tant sur le plan <a href="../../../../articles/t/e/c/Technique.html" title="Technique">technique</a>, <a href="../../../../articles/i/n/t/Intellectuel.html" title="Intellectuel">intellectuel</a>, <a href="../../../../articles/p/o/l/Politique.html" title="Politique">politique</a> que <a href="../../../../articles/m/o/r/Morale.html" title="Morale">moral</a>, sans porter de jugement de valeur. À ce titre, on peut parler de civilisations au pluriel et même de civilisations primitives.</li>
<li>l'état auquel sont parvenues quelques <a href="../../../../articles/c/u/l/Culture.html" title="Culture">cultures</a> dans l'<a href="../../../../articles/h/i/s/Histoire.html" title="Histoire">histoire</a> de l'humanité. Cette acceptation est dans la lignée directe des théories <a href="../../../../articles/%C3%A9/v/o/%C3%89volutionnisme_%28anthropologie%29.html" title="Évolutionnisme (anthropologie)">évolutionnistes</a> du <span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">XIX</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècle, réfutées depuis au bénéfice de théories plus neutres.</li>
</ul>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:402px;"><a href="../../../../articles/m/a/n/Image%7EManhattan_panorama_under_clouds.jpg_94c4.html" class="image" title="Les villes sont les accomplissements significatifs auxquels sont parvenues les civilisations de l'Humanité."><img alt="Les villes sont les accomplissements significatifs auxquels sont parvenues les civilisations de l'Humanité." src="../../../../images/shared/thumb/7/7f/Manhattan_panorama_under_clouds.jpg/400px-Manhattan_panorama_under_clouds.jpg" width="400" height="600" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/m/a/n/Image%7EManhattan_panorama_under_clouds.jpg_94c4.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
Les <a href="../../../../articles/v/i/l/Ville.html" title="Ville">villes</a> sont les accomplissements significatifs auxquels sont parvenues les civilisations de l'Humanité.</div>
</div>
</div>
<table id="toc" class="toc" summary="Sommaire">
<tr>
<td>
<div id="toctitle">
<h2>Sommaire</h2>
</div>
<ul>
<li class="toclevel-1"><a href="#Une_.C3.A9tape_de_d.C3.A9veloppement_technique_ou_politique"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Une étape de développement technique ou politique</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Une_norme_de_comportement"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Une norme de comportement</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Un_ph.C3.A9nom.C3.A8ne_culturel"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Un phénomène culturel</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Un_outil_d.E2.80.99oppression_.3F"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Un outil d’oppression&#160;?</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#D.C3.A9coupes_civilisationnelles"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Découpes civilisationnelles</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2"><a href="#Tableau_synth.C3.A9tique"><span class="tocnumber">5.1</span> <span class="toctext">Tableau synthétique</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Tableau_synoptique"><span class="tocnumber">5.2</span> <span class="toctext">Tableau synoptique</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Citations"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Citations</span></a></li>
<li class="toclevel-1"><a href="#Voir_aussi"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Voir aussi</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2"><a href="#Wiktionnaire"><span class="tocnumber">7.1</span> <span class="toctext">Wiktionnaire</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Notes"><span class="tocnumber">7.2</span> <span class="toctext">Notes</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Articles_connexes"><span class="tocnumber">7.3</span> <span class="toctext">Articles connexes</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Liens_internes"><span class="tocnumber">7.4</span> <span class="toctext">Liens internes</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Liens_externes"><span class="tocnumber">7.5</span> <span class="toctext">Liens externes</span></a></li>
<li class="toclevel-2"><a href="#Liens_mus.C3.A9es"><span class="tocnumber">7.6</span> <span class="toctext">Liens musées</span></a></li>
</ul>
</li>
</ul>
</td>
</tr>
</table>
<script type="text/javascript">
//<![CDATA[
 if (window.showTocToggle) { var tocShowText = "afficher"; var tocHideText = "masquer"; showTocToggle(); } 
//]]>
</script>
<p><a name="Une_.C3.A9tape_de_d.C3.A9veloppement_technique_ou_politique" id="Une_.C3.A9tape_de_d.C3.A9veloppement_technique_ou_politique"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Une étape de développement technique ou politique">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Une étape de développement technique ou politique</span></h2>
<p>Les premières civilisations ayant laissé suffisamment de traces pour être identifiées comme telles sont <a href="../../../../articles/s/u/m/Sumer.html" title="Sumer">Sumer</a>, l’<a href="../../../../articles/%C3%A9/g/y/%C3%89gypte_antique.html" title="Égypte antique">Égypte antique</a>, la vallée de l’<a href="../../../../articles/i/n/d/Indus.html" title="Indus">Indus</a> et la <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_chinoise.html" title="Civilisation chinoise">Chine</a>. Les fonctionnalités de ces groupes sont vues comme les différenciant des établissements précédents comme le <a href="../../../../articles/n/%C3%A9/o/N%C3%A9olithique.html" title="Néolithique">néolithique</a>&#160;; un élément déterminant de la rupture avec le néolithique est la découverte puis la maîtrise de l'<a href="../../../../articles/a/g/r/Agriculture.html" title="Agriculture">agriculture</a>, laquelle entraîne une nouvelle organisation de l'espace et de l'activité humaine. Pour être qualifiée de civilisation, celle-ci doit regrouper la plupart des caractéristiques suivantes&#160;:</p>
<p><b>Cinq primaires (organisation)</b></p>
<ul>
<li>la présence d'une ville (sédentarisation des populations)</li>
<li>spécialisation du travail à temps plein</li>
<li>concentration de surplus de production</li>
<li>structure de classe (hiérarchie)</li>
<li>organisation étatique (État)</li>
</ul>
<p><b>Cinq secondaires (réalisations matérielles)</b></p>
<ul>
<li>travaux publics monumentaux</li>
<li>commerce à longue distance</li>
<li>réalisations artistiques monumentales</li>
<li>écriture (comptabilité, registre, etc.)</li>
<li>connaissances scientifiques (arithmétique, géométrie, astronomie)</li>
</ul>
<p><a name="Une_norme_de_comportement" id="Une_norme_de_comportement"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Une norme de comportement">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Une norme de comportement</span></h2>
<div class="thumb tright">
<div class="thumbinner" style="width:352px;"><a href="../../../../articles/p/i/e/Image%7EPiero_della_Francesca_-_Ideal_City.jpg_7be2.html" class="image" title="Civilisation et idéalisme&#160;: La cité idéale (1475), Piero della Francesca, Quattrocento."><img alt="Civilisation et idéalisme&#160;: La cité idéale (1475), Piero della Francesca, Quattrocento." src="../../../../images/shared/thumb/7/71/Piero_della_Francesca_-_Ideal_City.jpg/350px-Piero_della_Francesca_-_Ideal_City.jpg" width="350" height="88" border="0" class="thumbimage" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="../../../../articles/p/i/e/Image%7EPiero_della_Francesca_-_Ideal_City.jpg_7be2.html" class="internal" title="Agrandir"><img src="../../../../skins/common/images/magnify-clip.png" width="15" height="11" alt="" /></a></div>
Civilisation et <a href="../../../../articles/i/d/%C3%A9/Id%C3%A9alisme.html" title="Idéalisme">idéalisme</a>&#160;: <i>La <a href="../../../../articles/c/i/t/Cit%C3%A9_id%C3%A9ale.html" title="Cité idéale">cité idéale</a></i> (<a href="../../../../articles/1/4/7/1475.html" title="1475">1475</a>), <a href="../../../../articles/p/i/e/Piero_della_Francesca_644b.html" title="Piero della Francesca">Piero della Francesca</a>, Quattrocento.</div>
</div>
</div>
<p>La civilisation développe des normes de comportements en société, comme la <a href="../../../../articles/c/h/e/Chevalerie.html" title="Chevalerie">chevalerie</a>. Une société définit souvent son type d'homme idéal (l'«&#160;homme de bien&#160;» de Confucius, l'«&#160;honnête homme&#160;» du <a href="../../../../articles/x/v/i/XVIIe_si%C3%A8cle_53e7.html" title="XVIIe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">XVII</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècle</a> européen, le «&#160;gentleman&#160;» de l'Angleterre victorienne…).</p>
<p>Le comportement civilisé est ce qui permet aux hommes de vivre ensemble. Un mythe rapporté par <a href="../../../../articles/p/l/a/Platon.html" title="Platon">Platon</a> dans <a href="../../../../articles/p/r/o/Protagoras_%28Platon%29_0d36.html" title="Protagoras (Platon)">Protagoras</a> distingue les apports de la <a href="../../../../articles/t/e/c/Technique.html" title="Technique">technique</a> de ceux de la civilisation. Prométhée a apporté aux hommes tous les arts et les sciences, mais les hommes ne parviennent pourtant pas à s'entendre et à profiter de ces présents&#160;: ils continuent à vivre comme des animaux. Zeus leur fournit alors la pudeur et la justice, c’est-à-dire la capacité à tenir compte les autres membres de la société et à régler les différends de manière pacifique et ordonnée&#160;: les hommes peuvent alors construire la vie en <a href="../../../../articles/c/i/t/Cit%C3%A9.html" title="Cité">cité</a>. La civilisation est le moyen pour les hommes de s'élever au-dessus de la condition animale.</p>
<p>Jusqu'au <a href="../../../../articles/x/v/i/XVIIIe_si%C3%A8cle_5004.html" title="XVIIIe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">XVIII</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècle</a>, l'idée de civilisation est exprimée par les mots «&#160;politesse&#160;» et «&#160;civilité&#160;». Ces termes contiennent une <a href="../../../../articles/d/%C3%A9/n/D%C3%A9notation_et_connotation.html" title="Dénotation et connotation">connotation</a>, justifiée ou non, de superiorité morale&#160;: de la classe noble sur les classes populaires, de l'Europe sur les «&#160;barbares&#160;». <a href="../../../../articles/d/u/c/Duc_de_Saint-Simon_41a5.html" class="mw-redirect" title="Duc de Saint-Simon">Saint-Simon</a>, en 1717, est fasciné par le mélange chez le tsar <a href="../../../../articles/p/i/e/Pierre_Ier_de_Russie_4f5e.html" title="Pierre Ier de Russie">Pierre I<sup class="exposant">er</sup></a>, en visite à Paris, d'une «&#160;politesse&#160;» remarquable et de «&#160;cette ancienne barbarie de son pays qui rendait toutes ses manières promptes, même précipitées, ses volontés incertaines&#160;». C'est que la civilisation s'observe non seulement dans la vie de la cité, mais aussi dans toutes les circonstances de la vie quotidienne&#160;: manières de table, contrôle de son corps en société... <a href="../../../../articles/n/o/r/Norbert_Elias_6a94.html" title="Norbert Elias">Norbert Elias</a> a étudié ce «&#160;<a href="../../../../articles/s/u/r/Sur_le_processus_de_civilisation.html" title="Sur le processus de civilisation">processus de la civilisation</a>&#160;»&#160;: selon lui, les classes les plus élevées de la société ont dû apprendre peu à peu à maîtriser leurs pulsions pour s'adapter à un monde dans lequel les contacts entre les individus sont de plus en plus importants, condition d'apparition de l'État moderne.</p>
<p>La civilisation suppose donc l'existence de lois et de règlements destinés à éviter que les gens ne deviennent violents. Mais la possession de forces autorisées à recourir à la violence, telle que la <a href="../../../../articles/p/o/l/Police_%28institution%29.html" title="Police (institution)">police</a> ou l'<a href="../../../../articles/a/r/m/Arm%C3%A9e.html" title="Armée">armée</a> ne disqualifie pas une <a href="../../../../articles/c/u/l/Culture.html" title="Culture">culture</a> qui prétend être civilisée. Ce qui distingue le pays «&#160;civilisé&#160;», c'est plutôt la manière dont la violence est utilisée&#160;: dans un État moderne, toute force armée doit relever de l'État, qui a le «&#160;monopole de la violence légitime&#160;» selon l'expression de <a href="../../../../articles/m/a/x/Max_Weber_eff0.html" title="Max Weber">Max Weber</a>.</p>
<p>Le terme de «&#160;civilisation&#160;» apparaît au milieu du <a href="../../../../articles/x/v/i/XVIIIe_si%C3%A8cle_5004.html" title="XVIIIe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">XVIII</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècle</a>, dans l'œuvre de <a href="../../../../articles/v/i/c/Victor_Riqueti_de_Mirabeau_ae84.html" title="Victor Riqueti de Mirabeau">Mirabeau père</a>. Par la suite, la civilisation apparaît de plus en plus comme un processus&#160;: les sociétés passent d'un état «&#160;barbare&#160;» à un état civilisé, caractérisé par l' «&#160;adoucissement de ses mœurs&#160;» (Mirabeau). Or, si la société européenne a atteint cet idéal, pourquoi le reste du monde ne pourrait-il pas en bénéficier aussi&#160;? De plus, tout au long du <a href="../../../../articles/x/i/x/XIXe_si%C3%A8cle_ab42.html" title="XIXe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">XIX</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècle</a>, l'association entre <a href="../../../../articles/p/r/o/Progr%C3%A8s.html" title="Progrès">progrès</a> technique et progrès de la civilisation semble évidente. Dès lors, l'Europe, aidée par son avance technique et militaire, va se sentir - toujours à tort ou à raison - investie d'une mission civilisatrice permettant de lancer (ou, <i>a posteriori</i>, de justifier) la <a href="../../../../articles/c/o/l/Colonisation.html" title="Colonisation">colonisation</a> de l'Afrique et de certaines parties de l'Asie.</p>
<p>Des échecs marquants à l'intérieur même de ces sociétés occidentales au <a href="../../../../articles/x/x/e/XXe_si%C3%A8cle_ed3d.html" title="XXe siècle"><span class="romain" title="Nombre&#160;écrit en chiffres romains">XX</span><sup class="exposant">e</sup>&#160;siècle</a>, entre autres quinze ans de pouvoir du <a href="../../../../articles/n/a/z/Nazisme.html" title="Nazisme">nazisme</a> de 1933 à 1945 <sup id="cite_ref-0" class="reference"><a href="#cite_note-0" title=""><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, mèneront conséquemment à relativiser la notion de civilisation. On ne cherche plus guère, aujourd'hui, à parler d'un progrès unidirectionnel des sociétés, pas plus qu'on ne parlera de «&#160;barbares&#160;» ou de «&#160;sauvages&#160;». Tout au plus parlera-t-on de «&#160;civilisations&#160;» au pluriel. Fait significatif&#160;: dans le même temps que les <a href="../../../../articles/e/t/h/Ethnologie.html" title="Ethnologie">ethnologues</a> et <a href="../../../../articles/a/r/t/Art.html" title="Art">artistes</a> occidentaux partent à la recherche de ce que ces autres <a href="../../../../articles/c/u/l/Culture.html" title="Culture">cultures</a> peuvent inspirer comme progrès à notre civilisation, ces autres civilisations effectuent de leur côté leurs choix de ce qu'elles désirent prendre ou laisser dans la <a href="../../../../articles/c/u/l/Culture.html" title="Culture">culture</a> ou la technique occidentales&#160;: l'ayatollah <a href="../../../../articles/r/o/u/Rouhollah_Khomeini_d153.html" title="Rouhollah Khomeini">Khomeini</a>, qui rejette l'occidentalisation de l'<a href="../../../../articles/i/r/a/Iran.html" title="Iran">Iran</a> proposée par le <a href="../../../../articles/m/o/h/Mohammad_Reza_Pahlavi_06b7.html" title="Mohammad Reza Pahlavi">Shah</a>, n'en mène pas moins son action de <a href="../../../../articles/c/o/m/Communication.html" title="Communication">communication</a> par des cassettes audio, produit de ce même Occident (il s'en expliquera à <a href="../../../../articles/o/r/i/Oriana_Fallaci_c122.html" title="Oriana Fallaci">Oriana Fallaci</a>). <a href="../../../../articles/m/o/h/Mohandas_Karamchand_Gandhi_73ac.html" title="Mohandas Karamchand Gandhi">Gandhi</a>, qui en a fait auparavant de même pour l'Inde, n'en refuse pas pour autant sa <a href="../../../../articles/l/u/n/Lunettes_de_vue.html" title="Lunettes de vue">technologie optique</a>. D'ailleurs, l'Inde avait bien elle-même déjà donné le <a href="../../../../articles/z/%C3%A9/r/Z%C3%A9ro.html" title="Zéro">zéro</a> au reste du monde.</p>
<p><a name="Un_ph.C3.A9nom.C3.A8ne_culturel" id="Un_ph.C3.A9nom.C3.A8ne_culturel"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Un phénomène culturel">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Un phénomène <a href="../../../../articles/c/u/l/Culturel.html" class="mw-redirect" title="Culturel">culturel</a></span></h2>
<p>Une école de pensée définit la civilisation comme une identité <a href="../../../../articles/c/u/l/Culturelle.html" class="mw-redirect" title="Culturelle">culturelle</a> associée pour chaque individu à <i>la plus grande subdivision de l'<a href="../../../../articles/h/u/m/Humanit%C3%A9.html" title="Humanité">humanité</a> à laquelle il peut s’identifier</i>. Elle représente donc un groupe plus étendu que la <a href="../../../../articles/f/a/m/Famille.html" title="Famille">famille</a>, la <a href="../../../../articles/t/r/i/Tribu_%28ethnologie%29.html" title="Tribu (ethnologie)">tribu</a>, la ville de résidence, la région ou encore la <a href="../../../../articles/n/a/t/Nation.html" title="Nation">nation</a>. Les civilisations sont souvent liées à la <a href="../../../../articles/r/e/l/Religion.html" title="Religion">religion</a> ou à d’autres systèmes de croyance.</p>
<p>À des fins de classification, l’historien <a href="../../../../articles/a/r/n/Arnold_Joseph_Toynbee_9be4.html" title="Arnold Joseph Toynbee">Arnold Joseph Toynbee</a> en distingue vingt-six avec leurs montées et déclins. C’est aussi la thèse de <a href="../../../../articles/s/a/m/Samuel_Huntington_e6ae.html" title="Samuel Huntington">Samuel P. Huntington</a> pour les conflits globaux dont notre époque est le témoin. Plus pessimiste, le livre <a href="../../../../articles/e/f/f/Effondrement._Comment_les_soci%C3%A9t%C3%A9s_d%C3%A9cident_de_leur_disparition_ou_de_leur_survie_5d68.html" class="mw-redirect" title="Effondrement. Comment les sociétés décident de leur disparition ou de leur survie">Effondrement</a>, de <a href="../../../../articles/j/a/r/Jared_Diamond_b383.html" title="Jared Diamond">Jared Diamond</a> montre comment dans le passé plusieurs civilisations (<a href="../../../../articles/%C3%AE/l/e/%C3%8Ele_de_P%C3%A2ques_ad26.html" title="Île de Pâques">Île de Pâques</a>, <a href="../../../../articles/m/a/y/Mayas.html" title="Mayas">Mayas</a>, <a href="../../../../articles/g/r/o/Groenland.html" title="Groenland">Groenland</a>...) ont <i>elles-mêmes</i> provoqué leur propre effondrement par négligence du long terme. Le sous-titre de son livre l'annonce sans ambiguïté&#160;: <i>Comment les sociétés décident de leur disparition ou de leur survie</i>.</p>
<p>Le concept d’<i><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire.html" title="Empire">empire</a></i> se superpose à celui de <i>civilisation</i> (voir la description empirique de cinq cent ans de l’empire de l’Occident par <a href="../../../../articles/n/o/a/Noam_Chomsky_7341.html" title="Noam Chomsky">Noam Chomsky</a> et celle plus théorique par Negri et <a href="../../../../articles/h/a/r/Hardt.html" class="mw-redirect" title="Hardt">Hardt</a>).</p>
<p><a name="Un_outil_d.E2.80.99oppression_.3F" id="Un_outil_d.E2.80.99oppression_.3F"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Un outil d’oppression&#160;?">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Un outil d’oppression&#160;?</span></h2>
<p>Quelques postmodernes et <a href="../../../../articles/a/n/a/Anarchie.html" title="Anarchie">anarchistes</a> refusent le terme comme indésirable et affirment qu’une hiérarchisation ne peut prendre en compte la complexité de chaque situation.</p>
<p>Peu de gens contestent de toute façon qu'il existe dans toute société du monde des personnes qui sont plus heureuses avec elle et d'autres qui seraient plus heureuses sans elle. Chiffrer en revanche le nombre d'individus dans un cas ou dans l'autre est difficile. Des films comme <a href="../../../../articles/k/o/y/Koyaanisqatsi.html" title="Koyaanisqatsi">Koyaanisqatsi</a> pour la civilisation occidentale, <a href="../../../../articles/p/o/w/Powaqqatsi.html" title="Powaqqatsi">Powaqqatsi</a> pour les autres civilisations du globe, témoignent de la grande difficulté d'en avoir une idée même qualitative.</p>
<p><a href="../../../../articles/s/i/g/Sigmund_Freud_d2be.html" title="Sigmund Freud">Sigmund Freud</a>, dans <a href="../../../../articles/m/a/l/Malaise_dans_la_civilisation.html" title="Malaise dans la civilisation">Malaise dans la civilisation</a>, établit un inventaire des frustrations apportées par la société moderne et examine en contrepartie le bilan des compensations qu'elle offre en matière de sécurité, de santé, de <a href="../../../../articles/c/u/l/Culture.html" title="Culture">culture</a> et d'<a href="../../../../articles/a/r/t/Art.html" title="Art">art</a>. Il y évoque le fait que l'accumulation de ces frustrations puisse conduire parfois à des réactions violentes (voir&#160;: Instinct de mort). Ces points seront aussi relevés par <a href="../../../../articles/w/i/l/Wilhelm_Reich_07b7.html" title="Wilhelm Reich">Wilhelm Reich</a>, <a href="../../../../articles/h/e/r/Herbert_Marcuse_8fe6.html" title="Herbert Marcuse">Herbert Marcuse</a>, etc.</p>
<p><a href="../../../../articles/h/e/n/Henri_Laborit_c1f8.html" title="Henri Laborit">Henri Laborit</a>, dans L'Homme et la ville (l'<a href="../../../../articles/u/r/b/Urbanisation.html" title="Urbanisation">urbanisation</a> accompagne souvent la civilisation) met en relief le fait que celle-ci fonctionne comme une machine servant à juxtaposer sans heurts de grandes <a href="../../../../articles/%C3%A9/g/a/%C3%89galit%C3%A9_sociale.html" title="Égalité sociale">inégalités</a> de conditions qui ne seraient pas tolérées dans un autre contexte.</p>
<p><a name="D.C3.A9coupes_civilisationnelles" id="D.C3.A9coupes_civilisationnelles"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Découpes civilisationnelles">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Découpes civilisationnelles</span></h2>
<p><a name="Tableau_synth.C3.A9tique" id="Tableau_synth.C3.A9tique"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Tableau synthétique">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Tableau synthétique</span></h3>
<p>Sont présentés ici des civilisations dont l'étendue, le rayonnement, la durée, les vestiges, ont laissés des traces jusqu'à aujourd'hui (non exhaustif).</p>
<table class="wikitable">
<caption>Civilisations de l'histoire de l'Humanité</caption>
<tr>
<th>Civilisation</th>
<th>Empires principaux et républiques</th>
</tr>
<tr>
<td>Sumérienne</td>
<td><a href="../../../../articles/s/u/m/Sumer.html" title="Sumer">Sumer</a></td>
</tr>
<tr>
<td>Égyptienne</td>
<td><a href="../../../../articles/%C3%A9/g/y/%C3%89gypte_antique.html" title="Égypte antique">Égypte antique</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/m/o/n/Cat%C3%A9gorie%7EMonde_indien_15e8.html" title="Catégorie:Monde indien">Monde indien</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_de_la_vall%C3%A9e_de_l%27Indus_f867.html" title="Civilisation de la vallée de l'Indus">Civilisation de la vallée de l'Indus</a>&#160;: Harappa <i>(Vallée de l’Indus)</i></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_minoenne.html" title="Civilisation minoenne">Civilisation minoenne</a></td>
<td>Sites crétois&#160;: <a href="../../../../articles/c/n/o/Cnossos.html" title="Cnossos">Cnossos</a>, <a href="../../../../articles/p/h/a/Phaistos.html" title="Phaistos">Phaistos</a>, <a href="../../../../articles/m/a/l/Malia.html" title="Malia">Malia</a>, <a href="../../../../articles/z/a/k/Zakros.html" title="Zakros">Zakros</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/a/r/Carpato-danubienne.html" title="Carpato-danubienne">Carpato-danubienne</a></td>
<td><a href="../../../../articles/d/a/c/Dacie.html" title="Dacie">Dacie</a>, <a href="../../../../articles/t/h/r/Thrace.html" title="Thrace">Thrace</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_hittite.html" class="mw-redirect" title="Civilisation hittite">Hittite</a></td>
<td><a href="../../../../articles/h/i/t/Hittites.html" title="Hittites">Hittites</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_chinoise.html" title="Civilisation chinoise">Chinoise</a></td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_Ming_bf36.html" class="mw-redirect" title="Empire Ming">Empire Ming</a>, <a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_Qin_41d5.html" class="mw-redirect" title="Empire Qin">Empire Qin</a>, <a href="../../../../articles/r/%C3%A9/p/R%C3%A9publique_de_Chine_60df.html" title="République de Chine">République de Chine</a>, <a href="../../../../articles/r/%C3%A9/p/R%C3%A9publique_populaire_de_Chine_bd2d.html" title="République populaire de Chine">République populaire de Chine</a></td>
</tr>
<tr>
<td>Hindoue</td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_Maurya_d8aa.html" title="Empire Maurya">Empire Maurya</a>, <a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_Gupta_fddf.html" class="mw-redirect" title="Empire Gupta">Empire Gupta</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/a/u/s/Austron%C3%A9siens.html" title="Austronésiens">Austronésienne</a></td>
<td><a href="../../../../articles/r/o/y/Royaume_du_Champ%C3%A2_9e74.html" title="Royaume du Champâ">royaume du Champâ</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/b/a/b/Babylone.html" title="Babylone">Babylonienne</a></td>
<td><a href="../../../../articles/b/a/b/Babylone.html" title="Babylone">Empire babylonien</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/e/l/Celte.html" class="mw-redirect" title="Celte">Celte</a></td>
<td><a href="../../../../articles/e/u/r/Europe.html" title="Europe">Europe</a> danubienne, méditerranéenne, Anatolie et Îles Britanniques</td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/t/r/a/Traco-G%C3%A8te_abcc.html" title="Traco-Gète">Traco-Gète</a></td>
<td><a href="../../../../articles/t/h/r/Thrace.html" title="Thrace">Thrace</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_gr%C3%A9co-romaine.html" title="Civilisation gréco-romaine">Grecque et romaine</a></td>
<td><a href="../../../../articles/g/r/%C3%A8/Gr%C3%A8ce_antique.html" title="Grèce antique">Grèce antique</a> ~ <a href="../../../../articles/e/t/r/Etrusque.html" class="mw-redirect" title="Etrusque">Etrusque</a> ~ <a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_romain.html" title="Empire romain">Empire romain</a>, <a href="../../../../articles/r/o/m/Rome_antique.html" title="Rome antique">Rome antique</a></td>
</tr>
<tr>
<td>Levantine</td>
<td><a href="../../../../articles/s/y/r/Syrie.html" title="Syrie">Syrie</a>, <a href="../../../../articles/p/h/%C3%A9/Ph%C3%A9nicie.html" title="Phénicie">Phénicie</a>, <a href="../../../../articles/p/a/y/Pays_de_Canaan_b1f2.html" title="Pays de Canaan">Canaan</a>, <a href="../../../../articles/r/o/y/Royaume_d%27Isra%C3%ABl_6e8d.html" title="Royaume d'Israël">Royaume d'Israël</a></td>
</tr>
<tr>
<td></td>
<td><a href="../../../../articles/s/r/i/Srivijaya.html" class="mw-redirect" title="Srivijaya">Srivijaya</a></td>
</tr>
<tr>
<td></td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_Majapahit_17cf.html" class="mw-redirect" title="Empire Majapahit">Empire Majapahit</a></td>
</tr>
<tr>
<td>Cambodgienne</td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_khmer.html" title="Empire khmer">Empire khmer</a></td>
</tr>
<tr>
<td>Civilisation islamique ou arabe</td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empires_islamiques.html" title="Empires islamiques">Empires islamiques</a>&#160;; <a href="../../../../articles/i/s/l/Islam.html" title="Islam">Islam</a>; <a href="../../../../articles/a/r/a/Arabe.html" title="Arabe">Arabe</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_pr%C3%A9colombienne.html" title="Civilisation précolombienne">Précolombiennes</a></td>
<td><a href="../../../../articles/o/l/m/Olm%C3%A8que.html" class="mw-redirect" title="Olmèque">Olmèque</a>, <a href="../../../../articles/t/o/l/Tolt%C3%A8que.html" class="mw-redirect" title="Toltèque">Toltèque</a>, <a href="../../../../articles/a/z/t/Azt%C3%A8que.html" class="mw-redirect" title="Aztèque">Aztèque</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Civilisation maya</a></td>
<td>les <a href="../../../../articles/p/e/u/Peuple_maya.html" class="mw-redirect" title="Peuple maya">Mayas</a></td>
</tr>
<tr>
<td>Civilisations <a href="../../../../articles/c/o/r/Cordill%C3%A8re_des_Andes_f671.html" title="Cordillère des Andes">Andines</a></td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_Inca_8c1f.html" class="mw-redirect" title="Empire Inca">Empire Inca</a>, <a href="../../../../articles/n/a/z/Nazca_%28civilisation%29.html" title="Nazca (civilisation)">Nazca</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_mississippienne.html" title="Civilisation mississippienne">Mississippienne</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/a/h/Cahokia.html" title="Cahokia">Cahokia</a> et autre villes</td>
</tr>
<tr>
<td>Japonaise</td>
<td><a href="../../../../articles/t/o/k/Tokugawa.html" class="mw-redirect" title="Tokugawa">Tokugawa</a>, <a href="../../../../articles/j/a/p/Japon.html" title="Japon">Japon</a> de l'<a href="../../../../articles/%C3%A8/r/e/%C3%88re_Meiji_9fc2.html" title="Ère Meiji">ère Meiji</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_viking.html" class="mw-redirect" title="Civilisation viking">Viking</a></td>
<td><a href="../../../../articles/v/i/k/Viking.html" title="Viking">Viking</a>, <a href="../../../../articles/e/u/r/Europe.html" title="Europe">Europe</a> (du Nord notamment&#160;: <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_germanique.html" title="Civilisation germanique">civilisation germanique</a>).</td>
</tr>
<tr>
<td>Mongole</td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_mongol.html" title="Empire mongol">Empire mongol</a></td>
</tr>
<tr>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_occidentale.html" title="Civilisation occidentale">Occidentale</a></td>
<td><a href="../../../../articles/%C3%A9/t/a/%C3%89tats-Unis_08e2.html" title="États-Unis">États-Unis</a> d’Amérique, <a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_britannique.html" title="Empire britannique">Empire britannique</a>, <a href="../../../../articles/p/r/e/Premier_Empire_00d9.html" title="Premier Empire">Empire français</a> et <a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_espagnol.html" class="mw-redirect" title="Empire espagnol">Empire espagnol</a></td>
</tr>
<tr>
<td>Russe</td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_russe.html" class="mw-redirect" title="Empire russe">Empire russe</a>, <a href="../../../../articles/r/u/s/Russie.html" title="Russie">Russie</a></td>
</tr>
<tr>
<td>Communiste</td>
<td><a href="../../../../articles/u/n/i/Union_des_r%C3%A9publiques_socialistes_sovi%C3%A9tiques.html" title="Union des républiques socialistes soviétiques">Union soviétique</a>, <a href="../../../../articles/r/%C3%A9/p/R%C3%A9publique_populaire_de_Chine_bd2d.html" title="République populaire de Chine">République populaire de Chine</a></td>
</tr>
</table>
<p>Cette classification est essentiellement reprise de la <a href="../../../../articles/c/h/o/Choc_des_civilisations.html#Les_civilisations_selon_Huntington" title="Choc des civilisations">liste composée par Samuel Huntington</a>, agrémentée de quelques aménagements&#160;; elle n'est pas définitive.</p>
<p><a name="Tableau_synoptique" id="Tableau_synoptique"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Tableau synoptique">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Tableau synoptique</span></h3>
<p><br />
Le tableau suivant, quoique incomplet, propose une autre approche avec une classification par zone géographique et par période des différentes <a href="../../../../articles/c/u/l/Culture.html" title="Culture">cultures</a> ou civilisations du <a href="../../../../articles/m/o/n/Monde_%28univers%29.html" title="Monde (univers)">monde</a>.</p>
<p><b>Tableau synoptique des civilisations et cultures de l'Humanité</b></p>
<table class="wikitable">
<tr>
<th rowspan="2">Région</th>
<th colspan="8"><b>Année</b></th>
</tr>
<tr>
<th>Avant -2000</th>
<th>-2000 à -1000</th>
<th>-1000 à -500</th>
<th>-500 à -1</th>
<th>1 à 500</th>
<th>500 à 1000</th>
<th>1000 à 1500</th>
<th>1500 à 2000</th>
</tr>
<tr>
<th>Moyen-orient</th>
<td><a href="../../../../articles/s/u/m/Sumer.html" title="Sumer">Sumer</a>, <a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_d%27Akkad_d8ed.html" title="Empire d'Akkad">Akkad</a></td>
<td><a href="../../../../articles/b/a/b/Babylone.html" title="Babylone">Babylone</a>, <a href="../../../../articles/h/i/t/Hittites.html" title="Hittites">Hittites</a>, <a href="../../../../articles/a/s/s/Assyrie.html" title="Assyrie">Assyrie</a></td>
<td><a href="../../../../articles/b/a/b/Babylone.html" title="Babylone">Babylone</a>, <a href="../../../../articles/h/i/t/Hittites.html" title="Hittites">Hittites</a>, <a href="../../../../articles/a/s/s/Assyrie.html" title="Assyrie">Assyrie</a>, <a href="../../../../articles/m/%C3%A8/d/M%C3%A8des.html" title="Mèdes">Mèdes</a>, <a href="../../../../articles/p/e/r/Perse.html" title="Perse">Perse</a></td>
<td><a href="../../../../articles/p/e/r/Perse.html" title="Perse">Perse</a></td>
<td><a href="../../../../articles/p/e/r/Perse.html" title="Perse">Perse</a></td>
<td><a href="../../../../articles/p/e/r/Perse.html" title="Perse">Perse</a></td>
<td><a href="../../../../articles/p/e/r/Perse.html" title="Perse">Perse</a></td>
<td><a href="../../../../articles/p/e/r/Perse.html" title="Perse">Perse</a></td>
</tr>
<tr>
<th>Afrique du nord</th>
<td><a href="../../../../articles/e/g/y/Egypte_antique.html" class="mw-redirect" title="Egypte antique">Egypte antique</a></td>
<td><a href="../../../../articles/e/g/y/Egypte_antique.html" class="mw-redirect" title="Egypte antique">Egypte antique</a></td>
<td><a href="../../../../articles/e/g/y/Egypte_antique.html" class="mw-redirect" title="Egypte antique">Egypte antique</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_carthaginoise.html" title="Civilisation carthaginoise">Civilisation carthaginoise</a>, <a href="../../../../articles/r/o/m/Rome_antique.html" title="Rome antique">Rome antique</a></td>
<td><a href="../../../../articles/e/m/p/Empire_romain.html" title="Empire romain">Empire romain</a></td>
<td>Civilisation berbère, <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_arabe.html" class="mw-redirect" title="Civilisation arabe">Civilisation arabe</a></td>
<td>Civilisation berbère, <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_arabe.html" class="mw-redirect" title="Civilisation arabe">Civilisation arabe</a></td>
<td>Civilisation berbère, <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_arabe.html" class="mw-redirect" title="Civilisation arabe">Civilisation arabe</a></td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<th>Proche-orient</th>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_arabe.html" class="mw-redirect" title="Civilisation arabe">Civilisation arabe</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_arabe.html" class="mw-redirect" title="Civilisation arabe">Civilisation arabe</a></td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<th>Europe orientale</th>
<td><a href="../../../../articles/c/a/r/Carpato-danubienne.html" title="Carpato-danubienne">Carpato-danubienne</a>, <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_des_Cyclades_d2a6.html" title="Civilisation des Cyclades">Civilisation des Cyclades</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/a/r/Carpato-danubienne.html" title="Carpato-danubienne">Carpato-danubienne</a>, <a href="../../../../articles/t/r/a/Traco-G%C3%A8te_abcc.html" title="Traco-Gète">Traco-Gète</a></td>
<td><a href="../../../../articles/t/r/a/Traco-G%C3%A8te_abcc.html" title="Traco-Gète">Traco-Gète</a>, <a href="../../../../articles/c/e/l/Celte.html" class="mw-redirect" title="Celte">Celte</a>, <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_gr%C3%A9co-romaine.html" title="Civilisation gréco-romaine">Grecque et romaine</a></td>
<td><a href="../../../../articles/t/r/a/Traco-G%C3%A8te_abcc.html" title="Traco-Gète">Traco-Gète</a>, <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_gr%C3%A9co-romaine.html" title="Civilisation gréco-romaine">Grecque et romaine</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_gr%C3%A9co-romaine.html" title="Civilisation gréco-romaine">Grecque et romaine</a>, <a href="../../../../articles/t/r/a/Traco-G%C3%A8te_abcc.html" title="Traco-Gète">Traco-Gète</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_gr%C3%A9co-romaine.html" title="Civilisation gréco-romaine">Grecque et romaine</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_gr%C3%A9co-romaine.html" title="Civilisation gréco-romaine">Grecque et romaine</a>, <a href="../../../../articles/r/u/s/Russie.html" title="Russie">Russie</a>, <a href="../../../../articles/m/o/n/Mongole.html" class="mw-redirect" title="Mongole">Mongole</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_gr%C3%A9co-romaine.html" title="Civilisation gréco-romaine">Grecque et romaine</a>, <a href="../../../../articles/r/u/s/Russie.html" title="Russie">Russie</a>, <a href="../../../../articles/c/o/m/Communisme.html" title="Communisme">Communisme</a></td>
</tr>
<tr>
<th>Europe occidentale</th>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_occidentale.html" title="Civilisation occidentale">Occidentale</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_occidentale.html" title="Civilisation occidentale">Occidentale</a></td>
</tr>
<tr>
<th>Afrique sub-saharienne</th>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<th>Asie centrale et Inde</th>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_de_l%27Indus_d32b.html" class="mw-redirect" title="Civilisation de l'Indus">Civilisation de l'Indus</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_de_l%27Indus_d32b.html" class="mw-redirect" title="Civilisation de l'Indus">Civilisation de l'Indus</a></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<th>Extrême-orient</th>
<td></td>
<td><a href="../../../../articles/d/y/n/Dynastie_Shang_07f8.html" title="Dynastie Shang">Dynastie Shang</a></td>
<td><a href="../../../../articles/d/y/n/Dynastie_Zhou_c9c2.html" title="Dynastie Zhou">Dynastie Zhou</a></td>
<td><a href="../../../../articles/d/y/n/Dynastie_Han_4143.html" title="Dynastie Han">Dynastie Han</a></td>
<td></td>
<td><a href="../../../../articles/d/y/n/Dynastie_Tang_9801.html" title="Dynastie Tang">Dynastie Tang</a></td>
<td></td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<th>Amérique du sud</th>
<td><a href="../../../../articles/c/a/r/Caral.html" title="Caral">Caral</a></td>
<td></td>
<td><a href="../../../../articles/c/h/a/Chav%C3%ADn.html" title="Chavín">Chavín</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/h/a/Chav%C3%ADn.html" title="Chavín">Chavín</a>, <a href="../../../../articles/p/a/r/Paracas.html" title="Paracas">Paracas</a></td>
<td><a href="../../../../articles/p/a/r/Paracas.html" title="Paracas">Paracas</a>, <a href="../../../../articles/t/i/a/Tiahuanaco.html" class="mw-redirect" title="Tiahuanaco">Tiahuanaco</a>, <a href="../../../../articles/n/a/z/Nazca_%28civilisation%29.html" title="Nazca (civilisation)">Nazca</a>, <a href="../../../../articles/m/o/c/Moche_%28culture%29.html" title="Moche (culture)">Moche</a>, <a href="../../../../articles/h/u/a/Huari.html" title="Huari">Huari</a></td>
<td><a href="../../../../articles/t/i/a/Tiahuanaco.html" class="mw-redirect" title="Tiahuanaco">Tiahuanaco</a>, <a href="../../../../articles/n/a/z/Nazca_%28civilisation%29.html" title="Nazca (civilisation)">Nazca</a>, <a href="../../../../articles/m/o/c/Moche_%28culture%29.html" title="Moche (culture)">Moche</a>, <a href="../../../../articles/h/u/a/Huari.html" title="Huari">Huari</a>, <a href="../../../../articles/s/i/c/Sic%C3%A1n.html" class="mw-redirect" title="Sicán">Sicán</a></td>
<td><a href="../../../../articles/s/i/c/Sic%C3%A1n.html" class="mw-redirect" title="Sicán">Sicán</a>, <a href="../../../../articles/c/h/i/Chim%C3%BA.html" title="Chimú">Chimú</a>, <a href="../../../../articles/i/n/c/Inca.html" title="Inca">Inca</a></td>
<td><a href="../../../../articles/i/n/c/Inca.html" title="Inca">Inca</a></td>
</tr>
<tr>
<th>Amérique centrale</th>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Maya</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Maya</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Maya</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Maya</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Maya</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Maya</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Maya</a>,<a href="../../../../articles/a/z/t/Azt%C3%A8que.html" class="mw-redirect" title="Aztèque">Aztèque</a></td>
<td><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_maya.html" title="Civilisation maya">Maya</a>,<a href="../../../../articles/a/z/t/Azt%C3%A8que.html" class="mw-redirect" title="Aztèque">Aztèque</a></td>
</tr>
<tr>
<th>Amérique du nord</th>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td><a href="../../../../articles/m/o/u/Mound_Builders_550d.html" title="Mound Builders">Mound Builders</a> <a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_mississippienne.html" title="Civilisation mississippienne">Civilisation mississippienne</a></td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<th>Océanie</th>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
</tr>
</table>
<p><a name="Citations" id="Citations"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Citations">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Citations</span></h2>
<ul>
<li><cite><i>La civilisation de jouissance se condamne elle-même à la mort lorsqu'elle se désintéresse de l'avenir.</i></cite></li>
</ul>
<dl>
<dd><a href="../../../../articles/r/a/y/Raymond_Aron_4c46.html" title="Raymond Aron">Raymond Aron</a></dd>
</dl>
<ul>
<li><cite><i>Ce sont surtout la faiblesse intellectuelle et morale des chefs et leur ignorance qui mettent en danger notre civilisation.</i></cite></li>
</ul>
<dl>
<dd><a href="../../../../articles/a/l/e/Alexis_Carrel_05c4.html" title="Alexis Carrel">Alexis Carrel</a></dd>
</dl>
<ul>
<li><cite><i>Ce qu'on appelle la civilisation a contribué à rendre une partie de la société plus heureuse et l'autre plus malheureuse que l'une et l'autre ne l'auraient été à l'état de nature</i>.</cite></li>
</ul>
<dl>
<dd><a href="../../../../articles/t/h/o/Thomas_Paine_c9d3.html" title="Thomas Paine">Thomas Paine</a></dd>
</dl>
<p><a name="Voir_aussi" id="Voir_aussi"></a></p>
<h2><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Voir aussi">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Voir aussi</span></h2>
<div class="noprint" style="clear:right; float:right;margin:0 0 1em 1em;width:250px;border:solid #AAAAAA 1px;background:#f9f9f9;padding:4px;font-size:90%;text-align:left;">
<div style="float:left;"><a href="../../../../articles/w/i/k/Image%7EWikiquote-logo.svg_6594.html" class="image" title="Wikiquote-logo.svg"><img alt="" src="../../../../images/shared/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/50px-Wikiquote-logo.svg.png" width="50" height="59" border="0" /></a></div>
<div style="margin-left:60px;">Voir aussi sur <a href="../../../../articles/w/i/k/Wikiquote.html" title="Wikiquote">Wikiquote</a> les <b><a href="http://fr.wikiquote.org/wiki/Civilisation" class="extiw" title="q:Civilisation">citations «&#160; Civilisation&#160;»</a></b>.</div>
</div>
<p><a name="Wiktionnaire" id="Wiktionnaire"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Wiktionnaire">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Wiktionnaire</span></h3>
<ul>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span><a href="http://en.wiktionary.org/wiki/civilization" class="extiw" title="wiktionary:civilization">civilization</a></li>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span><a href="http://en.wiktionary.org/wiki/civilize" class="extiw" title="wiktionary:civilize">civilize</a></li>
</ul>
<p><a name="Notes" id="Notes"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Notes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Notes</span></h3>
<div style="font-size: 85%">
<ol class="references">
<li id="cite_note-0"><span class="renvois_vers_le_texte"><a href="#cite_ref-0" title="">↑</a></span> lire <a href="../../../../articles/r/e/n/Renaissance_%28historiographie%29.html" title="Renaissance (historiographie)">Renaissance en historiographie</a> à propos de l'abandon du concept hégelien.</li>
</ol>
</div>
<p><a name="Articles_connexes" id="Articles_connexes"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Articles connexes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Articles connexes</span></h3>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/a/r/c/Arch%C3%A9ologie.html" title="Archéologie">Culture archéologique</a>&#160;: <b><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_des_champs_d%27urnes.html" title="Civilisation des champs d'urnes">Civilisation des champs d'urnes</a></b></li>
<li><a href="../../../../articles/n/%C3%A9/o/N%C3%A9ologisme_politique.html" class="mw-redirect" title="Néologisme politique">Néologisme politique</a>&#160;: <b><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation_universelle.html" title="Civilisation universelle">Civilisation universelle</a></b></li>
</ul>
<p><a name="Liens_internes" id="Liens_internes"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Liens internes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens internes</span></h3>
<ul>
<li><a href="../../../../articles/c/u/l/Culture.html" title="Culture">Culture</a>&#160;; <a href="../../../../articles/c/u/l/Culture.html#Culture_et_zones_de_contact_entre_civilisations" title="Culture">Culture et zones de contact entre civilisations</a>&#160;;</li>
<li><a href="../../../../articles/a/l/c/Alcibiade_Didascaux_fb4a.html" title="Alcibiade Didascaux">Alcibiade Didascaux</a>, brève histoire des civilisations du <a href="../../../../articles/b/a/s/Bassin_m%C3%A9diterran%C3%A9en.html" title="Bassin méditerranéen">bassin méditerranéen</a>&#160;;</li>
<li><i><a href="http://fr.wikisource.org/wiki/La_Civilisation" class="extiw" title="s:La_Civilisation">La Civilisation</a></i>, <a href="../../../../articles/r/a/l/Ralph_Waldo_Emerson_1ca0.html" title="Ralph Waldo Emerson">Emerson</a></li>
<li><a href="../../../../articles/%C3%A9/c/h/%C3%89chelle_de_Kardashev_f469.html" title="Échelle de Kardashev">Échelle de Kardashev</a> (astronomie)</li>
</ul>
<p><a name="Liens_externes" id="Liens_externes"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Liens externes">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens externes</span></h3>
<ul>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span><a href="http://www.bbc.co.uk/religion/interactive/civilisations/" class="external text" title="http://www.bbc.co.uk/religion/interactive/civilisations/" rel="nofollow">Histoire des civilisations (carte interactive en flash)</a></li>
</ul>
<p><a name="Liens_mus.C3.A9es" id="Liens_mus.C3.A9es"></a></p>
<h3><span class="editsection">[<a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html" title="Modifier la section&#160;: Liens musées">modifier</a>]</span> <span class="mw-headline">Liens musées</span></h3>
<ul>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span><a href="http://www.quaibranly.fr/fr/" class="external text" title="http://www.quaibranly.fr/fr/" rel="nofollow">Musée du quai Qranly, Paris, France</a></li>
<li><span style="cursor:help;font-family:monospace;font-weight:bold;font-size:small" title="Langue&#160;: anglais">(en)</span><a href="http://www.civilisations.ca/visit/indexf.aspx" class="external text" title="http://www.civilisations.ca/visit/indexf.aspx" rel="nofollow">Musée canadien des civilisations, Gatineau, Québec</a></li>
</ul>


<!-- 
NewPP limit report
Preprocessor node count: 300/1000000
Post-expand include size: 4132/2048000 bytes
Template argument size: 442/2048000 bytes
Expensive parser function count: 0/500
-->
<div class="printfooter">
</div>
	    <div id="catlinks"><div id='catlinks' class='catlinks'><div id="mw-normal-catlinks"><a href="../../../../articles/a/c/c/Cat%C3%A9gorie%7EAccueil_1aae.html" title="Catégorie:Accueil">Catégorie</a>&nbsp;:&#32;<span dir='ltr'><a href="../../../../articles/c/i/v/Cat%C3%A9gorie%7ECivilisation_5162.html" title="Catégorie:Civilisation">Civilisation</a></span></div></div></div>	    <!-- end content -->
	    <div class="visualClear"></div>
	  </div>
	</div>
      </div>
      <div id="column-one">
	<div id="p-cactions" class="portlet">
	  <h5>Views</h5>
	  <ul>
	    <li id="ca-nstab-main"
	       class="selected"	       ><a href="../../../../articles/c/i/v/Civilisation.html">Article</a></li><li id="ca-talk"
	       	       ><a href="../../../../articles/c/i/v/Discuter%7ECivilisation_d98b.html">Discussion</a></li><li id="ca-current"
	       	       ><a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Civilisation">Version actuelle</a></li>	  </ul>
	</div>
	<div class="portlet" id="p-logo">
	  <a style="background-image: url(../../../../misc/Wiki.png);"
	    href="../../../../index.html"
	    title="Accueil"></a>
	</div>
	<script type="text/javascript"> if (window.isMSIE55) fixalpha(); </script>
		<div class='portlet' id='p-navigation'>
	  <h5>Navigation</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-mainpage"><a href="../../../../index.html">Accueil</a></li>
	     	      <li id="n-thema"><a href="../../../../articles/a/c/c/Portail%7EAccueil_bcc9.html">Portails thématiques</a></li>
	     	      <li id="n-alphindex"><a href="../../../../articles/t/o/u/Special%7EToutes_les_pages_fabc.html">Index alphabétique</a></li>
	     	      <li id="n-randompage"><a href="../../../../articles/p/a/g/Special%7EPage_au_hasard_9c81.html">Un article au hasard</a></li>
	     	      <li id="n-contact"><a href="../../../../articles/c/o/n/Wikip%C3%A9dia%7EContact_929e.html">Contacter Wikipédia</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div class='portlet' id='p-Contribuer'>
	  <h5>Contribuer</h5>
	  <div class='pBody'>
	    <ul>
	    	      <li id="n-help"><a href="../../../../articles/s/o/m/Aide%7ESommaire_c9f0.html">Aide</a></li>
	     	      <li id="n-portal"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_5272.html">Communauté</a></li>
	     	      <li id="n-recentchanges"><a href="../../../../articles/m/o/d/Special%7EModifications_r%C3%A9centes_b222.html">Modifications récentes</a></li>
	     	      <li id="n-aboutwp"><a href="../../../../articles/a/c/c/Wikip%C3%A9dia%7EAccueil_des_nouveaux_arrivants_0784.html">Accueil des nouveaux arrivants</a></li>
	     	      <li id="n-sitesupport"><a href="http://meta.wikimedia.org/wiki/Faire_un_don:_explication">Faire un don</a></li>
	     	    </ul>
	  </div>
	</div>
		<div id="p-search" class="portlet">
	  <h5><label for="searchInput">Rechercher</label></h5>
	  <div id="searchBody" class="pBody">
	    <form action="javascript:goToStatic(3)" id="searchform"><div>
	      <input id="searchInput" name="search" type="text"
	        accesskey="C" value="" />
	      <input type='submit' name="go" class="searchButton" id="searchGoButton"
	        value="Aller" />
	    </div></form>
	  </div>
	</div>
	<div id="p-lang" class="portlet">
	  <h5>Autres langues</h5>
	  <div class="pBody">
	    <ul>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ar/articles/%D8%AD/%D8%B6/%D8%A7/%D8%AD%D8%B6%D8%A7%D8%B1%D8%A9.html">العربية</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../az/articles/s/i/v/Sivilizasiya.html">Azərbaycan</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../be-x-old/articles/%D1%86/%D1%8B/%D0%B2/%D0%A6%D1%8B%D0%B2%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F.html">Беларуская (тарашкевіца)</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../bg/articles/%D1%86/%D0%B8/%D0%B2/%D0%A6%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F.html">Български</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ca/articles/c/i/v/Civilitzaci%C3%B3.html">Català</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../cs/articles/c/i/v/Civilizace.html">Česky</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../da/articles/c/i/v/Civilisation.html">Dansk</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../de/articles/z/i/v/Zivilisation.html">Deutsch</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../en/articles/c/i/v/Civilization.html">English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../eo/articles/c/i/v/Civilizo.html">Esperanto</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../es/articles/c/i/v/Civilizaci%C3%B3n.html">Español</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../et/articles/t/s/i/Tsivilisatsioon.html">Eesti</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../eu/articles/z/i/b/Zibilizazio.html">Euskara</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../fa/articles/%D8%AA/%D9%85/%D8%AF/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86.html">فارسی</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../fi/articles/k/o/r/Korkeakulttuuri.html">Suomi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../he/articles/%D7%A6/%D7%99/%D7%95/%D7%A6%D7%99%D7%95%D7%95%D7%99%D7%9C%D7%99%D7%96%D7%A6%D7%99%D7%94.html">עברית</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hr/articles/c/i/v/Civilizacija.html">Hrvatski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../hu/articles/c/i/v/Civiliz%C3%A1ci%C3%B3.html">Magyar</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../id/articles/p/e/r/Peradaban.html">Bahasa Indonesia</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../is/articles/s/i/%C3%B0/Si%C3%B0menning.html">Íslenska</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../it/articles/c/i/v/Civilt%C3%A0.html">Italiano</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ja/articles/%E6%96%87/%E6%98%8E/_/%E6%96%87%E6%98%8E.html">日本語</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ka/articles/%E1%83%AA/%E1%83%98/%E1%83%95/%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90.html">ქართული</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ko/articles/%EB%AC%B8/%EB%AA%85/_/%EB%AC%B8%EB%AA%85.html">한국어</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../lt/articles/c/i/v/Civilizacija.html">Lietuvių</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../lv/articles/c/i/v/Civiliz%C4%81cija.html">Latviešu</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ms/articles/t/a/m/Tamadun.html">Bahasa Melayu</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../nl/articles/b/e/s/Beschaving.html">Nederlands</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../no/articles/s/i/v/Sivilisasjon.html">‪Norsk (bokmål)‬</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pl/articles/c/y/w/Cywilizacja.html">Polski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../pt/articles/c/i/v/Civiliza%C3%A7%C3%A3o.html">Português</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../qu/articles/h/a/w/Hawaykawsay.html">Runa Simi</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ro/articles/c/i/v/Civiliza%C5%A3ie.html">Română</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ru/articles/%D1%86/%D0%B8/%D0%B2/%D0%A6%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F.html">Русский</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../simple/articles/c/i/v/Civilization.html">Simple English</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sl/articles/c/i/v/Civilizacija.html">Slovenščina</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sr/articles/%D1%86/%D0%B8/%D0%B2/%D0%A6%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0.html">Српски / Srpski</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../sv/articles/c/i/v/Civilisation.html">Svenska</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../ta/articles/%E0%AE%A8/%E0%AE%BE/%E0%AE%95/%E0%AE%A8%E0%AE%BE%E0%AE%95%E0%AE%B0%E0%AE%BF%E0%AE%95%E0%AE%AE%E0%AF%8D.html">தமிழ்</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../tr/articles/u/y/g/Uygarl%C4%B1k.html">Türkçe</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../uk/articles/%D1%86/%D0%B8/%D0%B2/%D0%A6%D0%B8%D0%B2%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%96%D1%8F.html">Українська</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../vi/articles/v/%C4%83/n/V%C4%83n_minh.html">Tiếng Việt</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../wo/articles/x/a/y/Xay.html">Wolof</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../yi/articles/%D7%A6/%D7%99/%D7%95/%D7%A6%D7%99%D7%95%D7%95%D7%99%D7%9C%D7%99%D7%96%D7%90%D7%A6%D7%99%D7%A2.html">ייִדיש</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../zh/articles/%E6%96%87/%E6%98%8E/_/%E6%96%87%E6%98%8E.html">中文</a>
	      </li>
	      	      <li>
	      <a href="../../../../../zh-yue/articles/%E6%96%87/%E6%98%8E/_/%E6%96%87%E6%98%8E.html">粵語</a>
	      </li>
	      	    </ul>
	  </div>
	</div>
	      </div><!-- end of the left (by default at least) column -->
      <div class="visualClear"></div>
      <div id="footer">
    <div id="f-poweredbyico"><a href="http://www.mediawiki.org/"><img src="../../../../skins/common/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" /></a></div>	<div id="f-copyrightico"><a href="http://wikimediafoundation.org/"><img src="../../../../misc/wikimedia-button.png" border="0" alt="Wikimedia Foundation"/></a></div>	<ul id="f-list">
	  	  	  <li id="f-credits">Cette page a été modifiée pour la dernière fois le 12 juin 2008 à 17:20 par Utilisateur <a href="../../../../articles/d/e/e/Utilisateur%7EDeep_silence_46af.html" title="Utilisateur:Deep silence">Deep silence</a>. Basé sur le travail de Utilisateur(s) <a href="../../../../articles/f/i/r/Utilisateur%7EFiriBot_f7e7.html" title="Utilisateur:FiriBot">FiriBot</a>, <a href="../../../../articles/s/h/e/Utilisateur%7ESherbrooke_9f52.html" title="Utilisateur:Sherbrooke">Sherbrooke</a>, <a href="../../../../articles/j/a/n/Utilisateur%7EJAnDbot_ea65.html" title="Utilisateur:JAnDbot">JAnDbot</a>, <a href="../../../../articles/a/l/d/Utilisateur%7EAld%C3%A9baran_a510.html" title="Utilisateur:Aldébaran">Aldébaran</a>, <a href="../../../../articles/s/t/%C3%A9/Utilisateur%7ESt%C3%A9phane33_0e6f.html" title="Utilisateur:Stéphane33">Stéphane33</a>, <a href="../../../../articles/t/%C3%A9/p/Utilisateur%7ET%C3%A9pabot_f3ba.html" title="Utilisateur:Tépabot">Tépabot</a>, <a href="../../../../articles/h/e/r/Utilisateur%7EHerculeBot_3523.html" title="Utilisateur:HerculeBot">HerculeBot</a>, <a href="../../../../articles/x/i/c/Utilisateur%7EXic667_0a6e.html" title="Utilisateur:Xic667">Xic667</a>, <a href="../../../../articles/p/o/k/Utilisateur%7EPok148_a0be.html" title="Utilisateur:Pok148">Pok148</a>, <a href="../../../../articles/p/h/e/Utilisateur%7EPhe_0278.html" title="Utilisateur:Phe">Phe</a>, <a href="../../../../articles/i/n/i/Utilisateur%7EInisheer_5d71.html" title="Utilisateur:Inisheer">Inisheer</a>, Avekha, <a href="../../../../articles/t/a/v/Utilisateur%7ETavernier_16dd.html" title="Utilisateur:Tavernier">Tavernier</a>, <a href="../../../../articles/e/s/t/Utilisateur%7EEstirabot_b204.html" title="Utilisateur:Estirabot">Estirabot</a>, <a href="../../../../articles/e/m/m/Utilisateur%7EEmmanuel_legrand_b092.html" title="Utilisateur:Emmanuel legrand">Emmanuel legrand</a>, Lobbygirl, <a href="../../../../articles/a/s/c/Utilisateur%7EAsclepias_4b7b.html" title="Utilisateur:Asclepias">Asclepias</a>, Stenilaco, <a href="../../../../articles/a/s/h/Utilisateur%7EAsh_Crow_450e.html" title="Utilisateur:Ash Crow">Ash Crow</a>, <a href="../../../../articles/l/a/u/Utilisateur%7ELaurent_Nguyen_0334.html" title="Utilisateur:Laurent Nguyen">Laurent Nguyen</a>, WikiAH, <a href="../../../../articles/m/o/u/Utilisateur%7EMoumine_2e99.html" title="Utilisateur:Moumine">Moumine</a>, <a href="../../../../articles/s/m/e/Utilisateur%7ESmeet666_7082.html" title="Utilisateur:Smeet666">Smeet666</a>, <a href="../../../../articles/d/o/c/Utilisateur%7EDocteurCosmos_10cb.html" title="Utilisateur:DocteurCosmos">DocteurCosmos</a>, <a href="../../../../articles/z/x/8/Utilisateur%7EZX81-bot_0db4.html" title="Utilisateur:ZX81-bot">ZX81-bot</a>, <a href="../../../../articles/e/r/a/Utilisateur%7EErabot_61a5.html" title="Utilisateur:Erabot">Erabot</a>, <a href="../../../../articles/b/y/r/Utilisateur%7EByrialbot_c8c5.html" title="Utilisateur:Byrialbot">Byrialbot</a>, <a href="../../../../articles/g/i/l/Utilisateur%7EGillesC_4b5f.html" title="Utilisateur:GillesC">GillesC</a>, <a href="../../../../articles/s/a/s/Utilisateur%7ESashatoBot_387e.html" title="Utilisateur:SashatoBot">SashatoBot</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobbot_646e.html" title="Utilisateur:Robbot">Robbot</a>, <a href="../../../../articles/s/h/a/Utilisateur%7EShakki_d042.html" title="Utilisateur:Shakki">Shakki</a>, <a href="../../../../articles/a/l/-/Utilisateur%7EAl-Kindi_4064.html" title="Utilisateur:Al-Kindi">Al-Kindi</a>, <a href="../../../../articles/p/w/e/Utilisateur%7EPwet-pwet_a523.html" title="Utilisateur:Pwet-pwet">Pwet-pwet</a>, <a href="../../../../articles/d/o/n/Utilisateur%7EDonCamillo_408a.html" title="Utilisateur:DonCamillo">DonCamillo</a>, <a href="../../../../articles/k/r/i/Utilisateur%7EKrissou_3e00.html" title="Utilisateur:Krissou">Krissou</a>, <a href="../../../../articles/l/a/n/Utilisateur%7ELanredec_219a.html" title="Utilisateur:Lanredec">Lanredec</a>, <a href="../../../../articles/l/i/q/Utilisateur%7ELiquid-aim-bot_78e0.html" title="Utilisateur:Liquid-aim-bot">Liquid-aim-bot</a>, <a href="../../../../articles/k/r/e/Utilisateur%7EKremtak_35cc.html" title="Utilisateur:Kremtak">Kremtak</a>, <a href="../../../../articles/d/a/r/Utilisateur%7EDarth_Gaut_eac6.html" title="Utilisateur:Darth Gaut">Darth Gaut</a>, <a href="../../../../articles/b/a/d/Utilisateur%7EBadmood_4dbf.html" title="Utilisateur:Badmood">Badmood</a>, <a href="../../../../articles/l/i/t/Utilisateur%7ELithium57_8909.html" title="Utilisateur:Lithium57">Lithium57</a>, <a href="../../../../articles/p/a/u/Utilisateur%7EPautard_be72.html" title="Utilisateur:Pautard">Pautard</a>, <a href="../../../../articles/n/a/d/Utilisateur%7ENadiah_4f5e.html" title="Utilisateur:Nadiah">Nadiah</a>, <a href="../../../../articles/o/x/a/Utilisateur%7EOxag_7c85.html" title="Utilisateur:Oxag">Oxag</a>, <a href="../../../../articles/k/s/y/Utilisateur%7EKsyrie_3f64.html" title="Utilisateur:Ksyrie">Ksyrie</a>, <a href="../../../../articles/g/o/r/Utilisateur%7EGordjazz_80eb.html" title="Utilisateur:Gordjazz">Gordjazz</a>, <a href="../../../../articles/l/i/l/Utilisateur%7ELilliputien_dc17.html" title="Utilisateur:Lilliputien">Lilliputien</a>, <a href="../../../../articles/u/l/t/Utilisateur%7EUltrogothe_0124.html" title="Utilisateur:Ultrogothe">Ultrogothe</a>, <a href="../../../../articles/p/o/l/Utilisateur%7EPolmars_7b89.html" title="Utilisateur:Polmars">Polmars</a>, <a href="../../../../articles/h/b/b/Utilisateur%7EHbbk_87f5.html" title="Utilisateur:Hbbk">Hbbk</a>, <a href="../../../../articles/s/t/a/Utilisateur%7EStanlekub_9f3f.html" title="Utilisateur:Stanlekub">Stanlekub</a>, <a href="../../../../articles/a/m/a/Utilisateur%7EAmaryllis_3fa9.html" title="Utilisateur:Amaryllis">Amaryllis</a>, <a href="../../../../articles/w/a/r/Utilisateur%7EWartBot_ca29.html" title="Utilisateur:WartBot">WartBot</a>, <a href="../../../../articles/l/o/u/Utilisateur%7ELouisette_1ba4.html" title="Utilisateur:Louisette">Louisette</a>, <a href="../../../../articles/b/b/u/Utilisateur%7EBbullot_8fb0.html" title="Utilisateur:Bbullot">Bbullot</a>, <a href="../../../../articles/y/u/r/Utilisateur%7EYurikBot_0f63.html" title="Utilisateur:YurikBot">YurikBot</a>, <a href="../../../../articles/r/o/b/Utilisateur%7ERobotQuistnix_d78e.html" title="Utilisateur:RobotQuistnix">RobotQuistnix</a>, <a href="../../../../articles/f/e/l/Utilisateur%7EFelipeh_aa5b.html" title="Utilisateur:Felipeh">Felipeh</a>, <a href="../../../../articles/s/e/d/Utilisateur%7ESedlex_989a.html" title="Utilisateur:Sedlex">Sedlex</a>, <a href="../../../../articles/e/r/a/Utilisateur%7EErasmus_dad3.html" title="Utilisateur:Erasmus">Erasmus</a>, <a href="../../../../articles/u/r/b/Utilisateur%7EUrban_6e23.html" title="Utilisateur:Urban">Urban</a>, <a href="../../../../articles/b/a/f/Utilisateur%7EBaf_65fb.html" title="Utilisateur:Baf">Baf</a>, <a href="../../../../articles/j/r/c/Utilisateur%7EJrcourtois_eeca.html" title="Utilisateur:Jrcourtois">Jrcourtois</a>, <a href="../../../../articles/o/a/s/Utilisateur%7EOasisk_b418.html" title="Utilisateur:Oasisk">Oasisk</a>, <a href="../../../../articles/d/e/n/Utilisateur%7EDenis_Drouillet_1fc0.html" title="Utilisateur:Denis Drouillet">Denis Drouillet</a>, <a href="../../../../articles/p/o/p/Utilisateur%7EPoppy_9da9.html" title="Utilisateur:Poppy">Poppy</a>, <a href="../../../../articles/e/s/k/Utilisateur%7EEskimbot_5ab8.html" title="Utilisateur:Eskimbot">Eskimbot</a>, <a href="../../../../articles/a/n/a/Utilisateur%7EAnakin_b497.html" title="Utilisateur:Anakin">Anakin</a>, <a href="../../../../articles/s/p/o/Utilisateur%7ESpooky_4745.html" title="Utilisateur:Spooky">Spooky</a>, <a href="../../../../articles/c/h/o/Utilisateur%7EChobot_0dd0.html" title="Utilisateur:Chobot">Chobot</a>, <a href="../../../../articles/m/e/d/Utilisateur%7EMedBot_8f10.html" title="Utilisateur:MedBot">MedBot</a>, <a href="../../../../articles/c/a/t/Utilisateur%7ECaton_ead7.html" title="Utilisateur:Caton">Caton</a>, <a href="../../../../articles/t/r/y/Utilisateur%7ETryphon_0443.html" title="Utilisateur:Tryphon">Tryphon</a>, <a href="../../../../articles/h/o/l/Utilisateur%7EHolycharly_dc2b.html" title="Utilisateur:Holycharly">Holycharly</a>, <a href="../../../../articles/p/m/x/Utilisateur%7EPmx_cd6a.html" title="Utilisateur:Pmx">Pmx</a>, <a href="../../../../articles/k/i/l/Utilisateur%7EKilom691_4b28.html" title="Utilisateur:Kilom691">Kilom691</a>, <a href="../../../../articles/z/e/r/Utilisateur%7EZeroJanvier_07c8.html" title="Utilisateur:ZeroJanvier">ZeroJanvier</a>, <a href="../../../../articles/e/l/l/Utilisateur%7EEllywa_cc39.html" title="Utilisateur:Ellywa">Ellywa</a>, <a href="../../../../articles/m/s/c/Utilisateur%7EMschlindwein_ddf8.html" title="Utilisateur:Mschlindwein">Mschlindwein</a>, <a href="../../../../articles/m/e/l/Utilisateur%7EMelusin_f162.html" title="Utilisateur:Melusin">Melusin</a>, <a href="../../../../articles/c/%C3%A9/r/Utilisateur%7EC%C3%A9r%C3%A9ales_Killer_da40.html" title="Utilisateur:Céréales Killer">Céréales Killer</a>, <a href="../../../../articles/o/r/t/Utilisateur%7EOrthogaffe_792d.html" title="Utilisateur:Orthogaffe">Orthogaffe</a>, <a href="../../../../articles/c/d/a/Utilisateur%7ECdang_59c5.html" title="Utilisateur:Cdang">Cdang</a>, <a href="../../../../articles/a/r/c/Utilisateur%7EArcheos_5ff8.html" title="Utilisateur:Archeos">Archeos</a>, <a href="../../../../articles/f/r/a/Utilisateur%7EFran%C3%A7ois-Dominique_9d3f.html" title="Utilisateur:François-Dominique">François-Dominique</a>, <a href="../../../../articles/s/k/e/Utilisateur%7ESke_f3d6.html" title="Utilisateur:Ske">Ske</a>, <a href="../../../../articles/l/o/o/Utilisateur%7ELooxix_a2d5.html" title="Utilisateur:Looxix">Looxix</a>, <a href="../../../../articles/t/r/e/Utilisateur%7ETreanna_4f24.html" title="Utilisateur:Treanna">Treanna</a> et <a href="../../../../articles/f/a/f/Utilisateur%7EFafnir_81ca.html" title="Utilisateur:Fafnir">Fafnir</a> et Utilisateur(s) non enregistré(s) de Wikipédia.</li>	  <li id="f-copyright"><span style="white-space:normal"><a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Droit_d'auteur" title="Droit d'auteur">Droit d'auteur</a> : Tous les textes sont disponibles sous les termes de la <a class="internal" href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Licence_de_documentation_libre_GNU" title="GFDL">licence de documentation libre GNU</a> (GFDL).<br/>
Wikipedia® est une marque déposée de la <a href="http://wikimediafoundation.org/wiki/Accueil" title="Wikimedia Foundation">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a class="internal" href="http://en.wikipedia.org/wiki/501(c)" title="501(c)">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br/></li>	  <li id="f-about"><a href="../../../../articles/%C3%A0/_/p/Wikip%C3%A9dia%7E%C3%80_propos_5de1.html" title="Wikipédia:À propos">À propos de Wikipédia</a></li>	  <li id="f-disclaimer"><a href="../../../../articles/a/v/e/Wikip%C3%A9dia%7EAvertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux_fef1.html" title="Wikipédia:Avertissements généraux">Avertissements</a></li>	  	</ul>
      </div>
    </div>
  </body>
</html>

SAMX